Η Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής, η «Αγία» όπως την αποκαλούμε στο νησί, κατέχει ξεχωριστή θέση στην καρδιά όσων πλησιάζουμε ή έχουμε ξεπεράσει τα τρίτα «ήντα» του βίου μας, όντας άρρηκτα συνδεδεμένη με τα ανέμελα παιδικά χρόνια.
Τότε, η προσμονή της Παρασκευής της Διακαινησίμου, της πρώτης Παρασκευής μετά το Πάσχα, ήταν μεγάλη. Ο ενθουσιασμός περίσσευε. Το πανηγύρι της «Αγίας», εκτός όλων των άλλων, σηματοδοτούσε τη μεγαλύτερη εκδρομή της χρονιάς για κάποιους που κατοικούσαμε πολλά χιλιόμετρα μακριά από το Mοναστήρι. Ξεκινούσαμε πρωί – πρωί, σχεδόν αξημέρωτα, με τους τουράδες γεμάτους μεζέδες και κρασί και με το κέφι να ξεχειλίζει στις κουβέντες, στα πειράγματα, στα χωρατά. Προσκυνούσαμε με ευλάβεια, παρακολουθούσαμε τη Θεία Λειτουργία, κάποιοι κοινωνούσαν και μετά το «Δι΄ ευχών» άρχιζαν τα κεράσματα. Λουκουμάκι, τσίπουρο, καφές, χαρούμενες φωνές, χαιρετούρες, «χρόνια πολλά και του χρόνου με υγεία».
Μετά στρώνονταν οι κουρελούδες έξω από το μοναστήρι, έβγαιναν οι μεζέδες και τα κρασιά κι άρχιζαν τα «εβίβα» ενώ τα μεθυστικά αρώματα της ανδριώτικης γης χάιδευαν τη μύτη και η μαγευτική θέα του Μπατσιού ξεκούραζε το μάτι.
Τώρα το μόνο που έχει απομείνει είναι η κατάνυξη στον εσπερινό και τη Θεία Λειτουργία. Το πανηγύρι ξεθώριασε, όπως ξεθώριασε και η εικόνα μιας άλλοτε ακμάζουσας και πλούσιας Ιεράς Μονής, με μεγάλη προσφορά στην κοινωνία της Άνδρου, όπως μαρτυρούν χιλιάδες έγγραφα και ντοκουμέντα τα οποία σώζονται και διατηρούνται στο μοναστήρι. Ο ιστορικός Δημήτριος Πασχάλης έχει αποτυπώσει σε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον βιβλίο, το οποίο αξίζει να αναζητήσει κάποιος, πολλά από αυτά τα ντοκουμέντα.
Στην αρχή το μοναστήρι είχε άνδρες Μοναχούς που καλλιεργούσαν κτήματα, ασχολούνταν με την ξυλουργία, τη σιδηρουργία, την κτηνοτροφία αλλά και την αλιεία με το ιδιόκτητο τρεχαντήρι της Μονής. Το 1928 το Μοναστήρι έγινε γυναικείο, αφού είχε φτάσει στο μέγιστο σημείο της φθοράς του και ήταν έτοιμο να κλείσει. Τότε μια ομάδα 30 καλογραιών από τους Μολάους της Λακωνίας εγκαταστάθηκε στη Μονή, δίνοντας της νέα πνοή. Αμπέλια άρχισαν να καλλιεργούνται, κοπάδια με αιγοπρόβατα τρέφουν πολλές άπορες οικογένειες με κρέας και τυροκομικά, ένα μικρό ελαιοτριβείο που υπήρχε ξεκίνησε και πάλι να λειτουργεί, μέλι αρίστης ποιότητας άρχισε να παράγεται. Σχεδόν ταυτόχρονα αναπτύσσεται και το υφαντουργείο της Μονής, που εξελίχτηκε σε σχολείο υφαντικής με αρκετά κορίτσια να διδάσκονται εκεί και να μαθαίνουν την τέχνη της υφαντικής.
Η Ιερά Μονή αποδείχτηκε αληθινά ζωοδόχος για πολλές οικογένειες κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Από τις καλλιέργειές της βρήκαν τροφή γυναίκες και παιδιά πολεμιστών της πρώτης γραμμής, αιχμαλώτων ναυτικών, χήρες που έχασαν τους άνδρες τους στη μάχη, αλλά και ορφανά από τα γύρω νησιά.
Τα τελευταία χρόνια η «Αγία» δίνει και πάλι αγώνα να ανθίσει ξανά. Κι αυτόν τον αγώνα οφείλουμε να στηρίξουμε όλοι οι Ανδριώτες…
Γιάννης Μηνδρινός