Ζούμε σε μια εποχή έντονων και ταχύτατων παγκόσμιων μετασχηματισμών. Άλλοι πρωταγωνιστές, άλλοι κομπάρσοι κι άλλοι θεατές στη μεγάλη σκηνή του πλανήτη μας, όλοι είμαστε δέκτες των αποτελεσμάτων.
Κυρίαρχος και καθοριστικός, ακόμη και στη δημιουργία των ίδιων των γεγονότων, ο ρόλος της πληροφόρησης. Τι μαθαίνουμε, πώς το μαθαίνουμε, τι δεν μαθαίνουμε. Κυρίως από πού δεχόμαστε την όποια γνώση, πώς διοχετεύεται και πώς καταναλώνεται.
Πώς εκφέρεται ο δημόσιος λόγος, πώς γίνονται οι γενικές και οι προσωπικές αντιπαραθέσεις, γιατί εξελίσσονται σε συγκρούσεις. Ποιο είναι το κοινό καλό για το οποίο όλοι κόπτονται, ακολουθώντας ωστόσο διαφορετικές πρακτικές. Τι κρύβεται πίσω από κάθε συμπεριφορά.
Τούτων των ερωτημάτων δοθέντων, η έννοια του πολιτικού πολιτισμού αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Δεν πρόκειται απλώς για τους τύπους ευγένειας ή τους κανόνες συμπεριφοράς στα θεσμικά όργανα αλλά και όπου διεξάγονται δημόσιες συζητήσεις.
Ο πολιτικός πολιτισμός είναι βαθύτερα συνυφασμένος με τον σεβασμό στον διάλογο, την ειλικρίνεια στην επιχειρηματολογία και την αναγνώριση της διαφορετικής άποψης ως θεμέλιο της δημοκρατίας.
Στην προσπάθεια, λοιπόν, επιβολής της γνώμης του καθενός, συχνά κυριαρχούν οι κραυγές. Οι πολιτικοί λόγοι γίνονται επιθετικοί, φορτισμένοι με πάθη και υπαινιγμούς, περισσότερο για να διεγείρουν το θυμικό παρά να καλλιεργήσουν συνείδηση. Συνήθως συνοδεύονται με απουσία ουσιαστικών θέσεων.
Οι κραυγές γίνονται το εύκολο και απόλυτο εργαλείο, με διακοπές, διαστρεβλώσεις, καταστροφή της δυνατότητας ουσιαστικής επικοινωνίας. Η προσπάθεια να επικρατήσει κάποιος όχι μέσω της πειθούς αλλά μέσω της έντασης απομακρύνει τον λόγο από τον ρόλο του ως εργαλείου κατανόησης.
Στην αντίπερα όχθη, υπάρχουν οι σιωπές. Οι σιωπές της σκοπιμότητας, της υποκρισίας ή της φοβίας.
Όταν οι πολιτικοί αλλά και ευρύτερα οι δημοσιολογούντες αποφεύγουν να μιλήσουν για καίρια κοινωνικά προβλήματα, όταν αρνούνται να τοποθετηθούν για ζητήματα ηθικής ή θεσμικής σημασίας, η σιωπή γίνεται συνενοχή.
Στον πλανήτη μας, στις μεγάλες και τις μικρότερες κοινωνίες που είναι γεμάτες προκλήσεις, πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές, η σιωπή δεν είναι ουδετερότητα. Είναι πολιτική θέση και έχει επιπτώσεις.
Η ανάγκη, λοιπόν, για υπεύθυνο πολιτικό λόγο αναδύεται ανάμεσα στις κραυγές και τις σιωπές. Η ευθύνη δεν αφορά μόνο την ακρίβεια των λεγομένων ή τη μη διασπορά ψευδών ειδήσεων.
Είναι κυρίως ηθική στάση. Η ικανότητα των δημόσιων προσώπων να αναγνωρίζουν την επίδραση του λόγου τους στην κοινωνία, ο σεβασμός στον αντίπαλο, η επιδίωξη της ενότητας χωρίς να ισοπεδώνεται η διαφωνία. Ο υπεύθυνος λόγος ενώνει. Θέτει ερωτήματα, δεν επιβάλλει απαντήσεις. Προτείνει λύσεις, δεν σπέρνει φόβο.
Η καλλιέργεια πολιτικού πολιτισμού ξεκινά από την Παιδεία και την Εκπαίδευση που έχει λάβει ο καθένας, από τα μέσα ενημέρωσης, τα οποία με τη συμβολή και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν τον πλέον κομβικό ρόλο, αλλά κυρίως από το ίδιο το πολιτικό προσωπικό.
Ο κάθε πολιτικός και το κάθε δημόσιο πρόσωπο, σε κάθε επίπεδο δράσης, δεν κρίνεται μόνο από τις πράξεις του, αλλά και από τον τρόπο με τον οποίο εκφράζεται.
Η λέξη είναι πράξη. Και όταν η λέξη είναι επιθετική, παραπλανητική ή σιωπηλή εκεί που χρειάζεται τόλμη, τότε η λέξη-πράξη είναι επικίνδυνη.
Η υπευθυνότητα στον λόγο είναι ένδειξη προσωπικής και πολιτικής ωριμότητας. Οι κοινωνίες πλέον, καθώς και οι ίδιες κατακλύζονται από πληροφορίες ενώ διαθέτουν και αρκετές γνώσεις, απαιτούν από τους ηγέτες καθαρότητα στον λόγο και διαφάνεια στις προθέσεις.
Οι κοινωνίες επιλέγουν τον πολιτικό πολιτισμό όχι ως διακοσμητικό πλαίσιο, αλλά ως ουσιαστική προϋπόθεση για τη βιώσιμη συνύπαρξη. Και το μήνυμά τους είναι σαφές, σε κάθε περίπτωση.
Γιάννης Βαθυάς