Θυμάμαι πάντα δυο κουβέντες έμπειρου πολιτικού. Η μία ότι, στην Ελλάδα δεν χρειάζονται νέοι νόμοι, αλλά ένας νόμος που θα καθιστά υποχρεωτική την εφαρμογή των νόμων. Η δεύτερη ότι, αν στη χώρα μας τηρούσαμε το αυτονόητο, όλα θα ήταν καλύτερα.
Την καταπάτηση του αυτονόητου, η οποία μάς δυναστεύει με όποιον τρόπο βρει, τη συναντάμε κάθε μέρα, όλη μέρα και σε όλα τα επίπεδα.
Στη φιλοσοφία και την πολιτική, εκεί όπου η σκέψη και η πρακτική επιδιώκουν να ερμηνεύσουν, να κρίνουν και να αλλάξουν τον κόσμο προς το καλύτερο, τα αυτονόητα είναι το πρώτο θύμα.
Τα θεμέλια που θεωρούνται αυτονόητα, όπως ο σεβασμός στον άνθρωπο, η αλήθεια, η κοινή πραγματικότητα, παραγκωνίζονται με τον πιο ηχηρό τρόπο, μέχρι να διαπιστώσουμε, συνήθως με τον πιο οδυνηρό, τα στρεβλά αποτελέσματα.
Το ερώτημα που προκύπτει δεν είναι μόνο «τι πρέπει να αλλάξει», αλλά και «τι δεν πρέπει να αγγίξουμε». Όχι από φόβο, αλλά από επίγνωση. Ορισμένα αυτονόητα δεν είναι βεβιασμένες βεβαιότητες, αλλά συμπυκνωμένη σοφία αιώνων. Ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η ανάγκη να λέμε την αλήθεια, η σημασία της κοινής πραγματικότητας ως εδάφους διαλόγου και συλλογικής ζωής δεν είναι ηθικά στολίδια. Είναι όροι ύπαρξης πολιτισμού.
Στον δημόσιο λόγο, έχουμε εθιστεί στην αμφισβήτηση των πάντων. Η «άποψη» έχει μετατραπεί σε άλλοθι του σχετικισμού, και η αλήθεια συχνά αντιμετωπίζεται ως εργαλείο, όχι ως αξία.
Πολιτικοί, οικονομικοί παράγοντες, μέσα ενημέρωσης και χρήστες των κοινωνικών δικτύων παίζουν με το ψέμα και τη σύγχυση, αποδομώντας τα ίδια τα αυτονόητα που επιτρέπουν στον δημόσιο διάλογο να υπάρχει.
Όταν η αλήθεια γίνεται υποκειμενική, όταν ο άνθρωπος παύει να θεωρείται αυτοσκοπός και μετατρέπεται σε μέσο, τότε ο πολιτικός πολιτισμός παύει να υπάρχει.
Σε τέτοιες στιγμές, δεν χρειάζεται «υπέρβαση» του αυτονόητου. Χρειάζεται η επαναβεβαίωσή του. Δεν είναι προοδευτισμός να μην σέβεσαι τον άλλον επειδή διαφωνείς μαζί του. Δεν είναι πολιτισμός να διαστρέφεις τα γεγονότα για να επιβάλεις τη δική σου αλήθεια. Δεν είναι ελευθερία η άρνηση της πραγματικότητας. Η ελευθερία, ο σεβασμός, η αλήθεια δεν είναι αυτονόητες επειδή είναι απλές, είναι αυτονόητες επειδή χωρίς αυτές δεν υπάρχει κοινός κόσμος.
Η φιλοσοφία μάς διδάσκει πως το αυτονόητο πρέπει πρώτα να στοχαστεί για να κατανοηθεί. Η πολιτική μάς διδάσκει πως το αυτονόητο πρέπει να προστατευθεί για να επιβιώσει. Η ιστορία, τέλος, μάς υπενθυμίζει πως κάθε φορά που αγνοήθηκαν τα βασικά όπως η ανθρώπινη αξία, η δικαιοσύνη, η λογική, ο κόσμος διολίσθησε στο σκοτάδι.
Το αυτονόητο λοιπόν δεν είναι εχθρός της σκέψης ούτε τροχοπέδη στην πρόοδο. Είναι η ηθική και πολιτική βάση πάνω στην οποία μπορεί να σταθεί η ελευθερία και να αναπτυχθεί η πρόοδος.
Η υπέρβαση των αυτονόητων είναι αναγκαία μόνο όταν αυτά περιορίζουν την ελευθερία του ανθρώπου. Αλλά όταν αυτά υπερασπίζονται την ελευθερία του, τότε η τήρησή τους δεν είναι επιλογή αλλά υποχρέωση.
ΥΓ: Η φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο είναι ο αυτονόητος θαυμασμός στη φύση. Να παρακάμψουμε κι αυτή την αλήθεια;
Γιάννης Βαθυάς