Διάνυσα το μεγαλύτερο μέρος του βίου μου σε τυπογραφεία. Ένας μαγικός κόσμος από την πρώτη φορά που βρέθηκα εκεί, στα δεκαοκτώ μου.
Σήμερα το πρωί, είχα την ευτυχία να συνεργαστώ με έναν άνθρωπο χαμογελαστό, ευγενή και γνώστη του αντικειμένου. Για τι άλλο; Για ένα έντυπο.
Συγκίνηση, αναμνήσεις και, όπως πάντα, αυθόρμητες σκέψεις.
Είχα την τύχη να προλάβω τη λινοτυπία -μια λινοτυπική μηχανή είναι η εικόνα που συνοδεύει το κείμενο-, με ανθρώπους σκληρούς αλλά πραγματικούς μάστορες της τέχνης τους.
Μετά ήρθε η φωτοσύνθεση, αρκετά πιο απλά τα πράγματα, και βέβαια η σημερινή ευκολία του πληκτρολογίου.
Ας δούμε όμως πώς η τεχνολογία επηρεάζει αυτά που γράφουμε, πέρα από γνώσεις, φαντασία και ικανότητα.
Η ανάγκη του ανθρώπου να επικοινωνεί, να καταγράφει και να μεταδίδει πληροφορίες υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξη του πολιτισμού. Από τις πρώτες μορφές γραφής πάνω στην πέτρα έως τα ψηφιακά μέσα του σήμερα, η ιστορία της γραφής και της πληροφορίας είναι μια διαδρομή που αντικατοπτρίζει την πρόοδο της ανθρώπινης σκέψης και δημιουργικότητας.
Στην αρχαιότητα, οι πρώτες μορφές γραφής εμφανίστηκαν στη Μεσοποταμία, με τη σφηνοειδή γραφή, και στην Αίγυπτο, με τα ιερογλυφικά. Οι άνθρωποι χάραζαν σύμβολα πάνω σε πέτρινες επιφάνειες ή πλάκες από πηλό, αποτυπώνοντας σημαντικά γεγονότα, εμπορικές συναλλαγές ή θρησκευτικά κείμενα.
Δύσκολα πράγματα, κανένα περιθώριο για λάθη ή ανοησίες. Αυτή η διαδικασία απαιτούσε χρόνο και κόπο, αλλά ήταν ο μόνος τρόπος να διατηρηθεί η πληροφορία.
Με την ανακάλυψη του παπύρου και αργότερα της περγαμηνής, η γραφή έγινε πιο ευέλικτη. Η διάδοση του αλφαβήτου, κυρίως μέσω των Ελλήνων και των Ρωμαίων, απλοποίησε την επικοινωνία και συνέβαλε στη δημιουργία και συντήρηση πολιτιστικών και επιστημονικών γνώσεων.
Η επόμενη μεγάλη επανάσταση ήρθε με την ανακάλυψη της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο τον 15ο αιώνα. Με την τυπογραφική μηχανή, τα βιβλία μπορούσαν να παραχθούν μαζικά και οικονομικά, γεγονός που συνέβαλε στη διάδοση της γνώσης και στην άνθηση των επιστημών και της φιλοσοφίας. Η πληροφορία απέκτησε πλέον δυναμική και ισχύ.
Στον 20ό αιώνα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο μεταδίδεται η πληροφορία. Ο κόσμος έγινε πιο «συνδεδεμένος» και οι ειδήσεις μπορούσαν να φτάσουν άμεσα σε εκατομμύρια ανθρώπους.
Τον 21ο αιώνα, η έκρηξη της τεχνολογίας και του διαδικτύου έφερε την πληροφορία στα χέρια μας. Όλοι με ένα κινητό ή έναν υπολογιστή έχουμε πρόσβαση σε αμέτρητες πηγές γνώσης, άμεσα και παντού.
Απόλυτη πλέον δυναμική και ισχύς. Γινόμαστε εύκολα και γρήγορα πομποί και δέκτες. Τα κάνουμε υπεύθυνα και τα δύο;
Αυτή ακριβώς η ευκολία και η πληθώρα πληροφοριών γεννά τις νέες προκλήσεις. Η αξιοπιστία των πηγών, η παραπληροφόρηση και η υπερπληθώρα δεδομένων απαιτούν νέες δεξιότητες.
Την κριτική σκέψη, την ικανότητα να φιλτράρουμε, να αναλύουμε και να αξιολογούμε την πληροφορία.
Η αξία της πληροφορίας δεν βρίσκεται μόνο στην ποσότητα ή στην ταχύτητα με την οποία μεταδίδεται, αλλά και στον πομπό και στον δέκτη, στην ποιότητά της, στη δυνατότητα να διαμορφώνει ορθές απόψεις, να προάγει τον διάλογο.
Από την πέτρα μέχρι το ψηφιακό σύμπαν, η γραφή και η πληροφορία είναι ο καθρέφτης της ανθρώπινης εξέλιξης. Είναι χρέος μας να τις σεβόμαστε, να τις προστατεύουμε και να τις αξιοποιούμε με σύνεση.
Γιάννης Βαθυάς