Μεγάλη γιορτή σήμερα. Εύχομαι σε όλους χρόνια πολλά και πνευματικά φωτισμένα. Πιστεύω ότι θα έπρεπε να ήταν συνολική αργία. Γιατί, για παράδειγμα και η κυρία στο ταμείο του σούπερ μάρκετ με το μυαλό της δουλεύει και η δική της πνευματικότητα έχει τη δική της μοναδική διάσταση και αξία.
Θεολογικά, η Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος είναι μια από τις πιο βαθυστόχαστες εορτές της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Δεν πρόκειται απλώς για το τέλος της Πεντηκοστής, αλλά για την αποκάλυψη του Θεού ως Πνεύμα ζωοποιόν, παρών και ενεργό στον κόσμο και μέσα στον άνθρωπο.
Η σημερινή ημέρα μάς καλεί να στοχαστούμε την πνευματική διάσταση της ζωής μας, πέρα από τα τετριμμένα. Να αφουγκραστούμε εκείνη τη σιωπηλή δύναμη που δεν επιβάλλεται, αλλά εμπνέει.
Αυτό είναι το μεγάλο δώρο του Θεού. Ο άνθρωπος είναι έλλογο ον, μέσα του υπάρχει ο λόγος, είναι προικισμένος με λογική, με ορθή σκέψη.
Εμείς, σε μια ειρωνική, ίσως, αντιστροφή, δίνουμε το μυαλό μας στις μηχανές. Το ονομάσαμε τεχνητή νοημοσύνη, ένας όρος ο οποίος από μόνος του ωραιοποιεί και προιδεάζει θετικά.
Οι σκέψεις που διατυπώνω έχουν την αδυναμία ότι, πρόκειται για κάτι καινούριο, κάτι που τώρα μαθαίνουμε, κάτι που αξιολογούμε χωρίς να γνωρίζουμε καλά καλά τη χρήση του. Όπως τα πάντα στη ζωή έχει, αν όχι πολλές, τουλάχιστον δύο όψεις.
Η τεχνητή νοημοσύνη, λοιπόν, έχει ήδη τεράστιες θετικές επιδράσεις σε πολλούς τομείς της ζωής μας. Από την υγεία και την εκπαίδευση, μέχρι τη βιομηχανία και τις μεταφορές. Βελτιώνει την αποδοτικότητα, μειώνει τα λάθη και προσφέρει λύσεις που στο παρελθόν θεωρούνταν αδύνατες.
Στην ιατρική, για παράδειγμα, αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να εντοπίσουν ασθένειες σε πρώιμο στάδιο, σώζοντας ζωές και μειώνοντας το κόστος περίθαλψης. Στην εκπαίδευση, προσφέρει εξατομικευμένη μάθηση, προσαρμοσμένη στις ανάγκες κάθε μαθητή. Στις επιχειρήσεις, συμβάλλει στη λήψη ταχύτερων και πιο τεκμηριωμένων αποφάσεων, ενισχύοντας την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα.
Ακόμα, η τεχνητή νοημοσύνη έχει τη δύναμη να αντιμετωπίσει μεγάλες παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή ή η ενεργειακή αποδοτικότητα. Με την ανάλυση τεράστιων ποσοτήτων δεδομένων, σε πολύ σύντομο χρόνο, δημιουργεί αν δεν επιβάλλει τις σκέψεις μας για το παρόν και το μέλλον μας.
Αυτό ακριβώς το σημείο είναι που δημιουργεί τον αντίλογο. Ο Αριστοτέλης όρισε τον άνθρωπο ως «πολιτικόν ζώον», δηλαδή ένα ον που ζει και νοηματοδοτεί την ύπαρξή του μέσα από τη συμμετοχή στην πόλη, στην κοινωνία, στη διαδικασία του μαζί. Η τεχνητή νοημοσύνη, τώρα, είναι μια κατασκευή που υποκρίνεται τη σκέψη, χωρίς να έχει ποτέ ιδρώσει για μια ιδέα ή να νιώσει τη βάσανο μιας ηθικής απόφασης.
Δεν συμμετέχει αλλά υπολογίζει. Δεν πείθεται αλλά προβλέπει. Δεν προτείνει αλλά προσομοιώνει. Κι όσο πιο πολύ επενδύουμε σ’ αυτήν, τόσο φτωχαίνουμε εμείς. Όχι μόνο ως εργαζόμενοι, αλλά και ως ενεργοί και πνευματικοί πολίτες.
Αυτό που λέγεται είναι ότι, οι μηχανές θα μάθουν να παίρνουν αποφάσεις ορθολογικές, αμερόληπτες, αποδοτικές. Η ιστορία του ανθρώπου, όμως, δεν είναι η ιστορία της αποδοτικότητας. Είναι η ιστορία της βούλησης. Ο Σωκράτης καταδικάστηκε όχι γιατί δεν ήταν έξυπνος, αλλά γιατί ενοχλούσε με ερωτήσεις. Η Ρόζα Παρκς δεν ακολούθησε το αλγοριθμικά βέλτιστο. Ο Σίσυφος δεν παραιτήθηκε. Όλοι τους έπραξαν κατά βούληση, γιατί ένιωσαν το δίκαιο.
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν γνωρίζει τι είναι δίκαιο. Γνωρίζει τι είναι σύνηθες. Αν την τροφοδοτήσεις με ένα σύστημα αδικίας, θα το αναπαράγει πιο αποτελεσματικά απ’ ό,τι ο πιο στυγνός γραφειοκράτης.
Ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ έλεγε πως ο άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος, αλλά παντού είναι αλυσοδεμένος. Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, οι σκέψεις και οι πράξεις μας κινδυνεύουν να είναι αποτέλεσμα αλγόριθμων.
Η υπεύθυνη χρήση και το ηθικό πλαίσιο, θα καθορίσουν αν η τεχνητή νοημοσύνη θα εξελιχθεί σε απειλή, ή σε ένα πολύτιμο εργαλείο για την πρόοδο της ανθρωπότητας.
Γιάννης Βαθυάς