Κοιμόμαστε και ξυπνάμε με ένα σωρό αγωνίες. Πόλεμοι σε εξέλιξη, οικονομική αβεβαιότητα, κοινωνικές κρίσεις και προσωπικά ζητήματα τριγυρνάνε στο μυαλό μας όλη την ώρα. Και πώς τα ξεπερνάμε; Με τον ευκολότερο τρόπο. Δεν φταίμε εμείς, φταίνε οι άλλοι. Εμείς τα κάνουμε όλα τέλεια. Κι ας είναι διαφορετική η πραγματικότητα. Κι ας είναι ο άλλος που έκανε το καλό.
Λίγες εκφράσεις έχουν αποτυπώσει με τόση ακρίβεια τη συλλογική ψυχολογία όσο η παροιμιώδης «να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα». Ένα βαθύτατα ειρωνικό σχόλιο πάνω στην ανθρώπινη τάση να μην αντέχει την επιτυχία του άλλου.
Η έκφραση αυτή δεν περιγράφει μόνο τον κοινωνικό φθόνο, αλλά αποκαλύπτει και μια βαθύτερη πολιτική παθογένεια. Τον μηδενισμό που πολλές φορές χαρακτηρίζει τη δημόσια ζωή και τον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες και οι πολιτικοί αντιλαμβάνονται την πρόοδο.
Στην πολιτική σκηνή, η νοοτροπία αυτή εμφανίζεται με τη μορφή του στείρου, του τυφλού αρνητισμού. Αντί η επιτυχία ενός πολιτικού αντιπάλου να λειτουργήσει ως κίνητρο για μεγαλύτερη προσπάθεια ή ως σημείο σύγκλισης, μετατρέπεται σε στόχο αποδόμησης.
Δεν έχει σημασία αν η πολιτική πρωτοβουλία ωφελεί το σύνολο. Αν προέρχεται από τον αντίπαλο τότε πρέπει να υπονομευθεί. Η «κατσίκα του γείτονα» δεν είναι απλώς ζηλευτή, αλλά απειλή που πρέπει να εξαφανιστεί.
Αυτό το φαινόμενο δεν περιορίζεται στους πολιτικούς. Στη δημόσια σφαίρα, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στον δημόσιο διάλογο, η επιτυχία ή η πρωτοβουλία του άλλου συχνά αρκεί για να προκαλέσει θυμό, ειρωνεία, απαξίωση.
Η πολιτική αλλά και η προσωπική αντιπαράθεση δεν δομείται πάνω σε επιχειρήματα και προτάσεις, αλλά πάνω σε μία αρνητική συναισθηματική φόρτιση που αποσκοπεί όχι στη βελτίωση του εαυτού μας, αλλά στη χειροτέρευση του γείτονα.
Η υπέρβαση αυτής της νοοτροπίας είναι απαραίτητη για τη μετάβαση σε έναν πιο ώριμο πολιτικό πολιτισμό. Αντί να επιθυμούμε την αποτυχία του άλλου, θα πρέπει να μπορούμε να αναγνωρίζουμε την επιτυχία. Η αντίπαλη πλευρά δεν είναι εχθρός, αλλά ένας φορέας διαφορετικών ιδεών αλλά και πρακτικών που μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να προσφέρει θετικά στοιχεία.
Ο πολιτικός πολιτισμός απαιτεί εμπιστοσύνη στις θεσμικές διαδικασίες, στον δημόσιο λόγο, αλλά και στους ίδιους τους πολίτες. Όσο παραμένουμε εγκλωβισμένοι σε μια λογική φθόνου και αλληλοϋπονόμευσης, θα βλέπουμε την πρόοδο ως κάτι ξένο, ύποπτο ή αδιάφορο.
Αντίθετα, αν κατορθώσουμε να μετατρέψουμε τη ζήλια σε δημιουργικό ανταγωνισμό, την αντιπαλότητα σε συνεργασία, τότε ίσως κάποτε να μην επιθυμούμε να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα, αλλά να αποκτήσουμε μία δική μας.
Γιάννης Βαθυάς