Γράφω τούτο το κείμενο ως προβληματισμό και υπογραμμίζω ότι δεν αφορά τον Δήμο Άνδρου, ούτε τη θέση μου σ αυτόν. Αφορμή αποτελούν όσα είδα χθες βράδυ, τυχαία, στο Δημοτικό Συμβούλιο Λογοδοσίας του Δήμου Αγρινίου, ενώ νωρίτερα συμμετείχα σε εκείνο του Δήμου Άνδρου. Οι καλοπροαίρεται θα κατανοήσουν ότι πρόκειται απλά για κάποιες σκέψεις.
Τα δημοτικά συμβούλια λογοδοσίας αποτελούν έναν θεσμό που εισήχθη με στόχο την ενίσχυση της διαφάνειας και της δημοκρατικής συμμετοχής σε τοπικό επίπεδο. Στη βάση τους βρίσκονται δύο βασικές λογικές. Η ουσία, δηλαδή η πραγματική ενημέρωση και ο απολογισμός έργου, και ο εντυπωσιασμός, δηλαδή η χρήση της διαδικασίας για πολιτική προβολή. Ο προβληματισμός λοιπόν εστιάζει στο αν τα συμβούλια αυτά καταφέρνουν να υπηρετήσουν την ουσία ή αν καταλήγουν να αποτελούν απλώς ένα ακόμη μέσο πολιτικής αντιπαράθεσης.
Αναμφίβολα, η ουσιαστική διάσταση τους είναι σημαντική. Ο πολίτης έχει δικαίωμα να γνωρίζει πώς αξιοποιούνται οι πόροι του δήμου, ποιες παρεμβάσεις πραγματοποιήθηκαν και ποιοι είναι οι μελλοντικοί σχεδιασμοί. Ένα δημοτικό συμβούλιο λογοδοσίας μπορεί να προσφέρει ακριβώς αυτό. Μια ολοκληρωμένη εικόνα του έργου της δημοτικής αρχής, με στοιχεία, αριθμούς και πρακτικά παραδείγματα. Μέσα από αυτή τη διαδικασία καλλιεργείται κλίμα εμπιστοσύνης, αφού η αρχή δείχνει ότι δεν λειτουργεί ερήμην των δημοτών αλλά λογοδοτεί απέναντί τους. Επιπλέον, οι δημότες έχουν τη δυνατότητα να παρέμβουν, να εκφράσουν προβληματισμούς και να καταθέσουν προτάσεις, δίνοντας πραγματικό περιεχόμενο στη συμμετοχή τους στα κοινά. Έτσι, ο θεσμός ενδυναμώνει τη δημοκρατία και λειτουργεί ως γέφυρα μεταξύ διοίκησης και κοινωνίας.
Ωστόσο, η πραγματικότητα δείχνει ότι τα δημοτικά συμβούλια λογοδοσίας συχνά ξεφεύγουν από αυτήν την ουσιαστική τους αποστολή. Στις περισσότερες περιπτώσεις μετατρέπονται σε βήμα πολιτικής αντιπαράθεσης, όπου κυριαρχεί περισσότερο ο εντυπωσιασμός παρά η ουσία. Ιδιαίτερα οι αντιπολιτεύσεις αξιοποιούν τη διαδικασία για να προβάλουν σκληρή κριτική στη δημοτική αρχή, επιδιώκοντας όχι τόσο τη βελτίωση της καθημερινότητας των πολιτών όσο την καλλιέργεια εντυπώσεων. Αυτό οδηγεί σε έντονες αντιπαραθέσεις, συχνά με υπερβολές, οι οποίες αποπροσανατολίζουν από τον βασικό στόχο της λογοδοσίας. Ο δημότης που παρακολουθεί καταλήγει πολλές φορές να γίνεται θεατής ενός σκηνικού πολιτικών αντιπαραθέσεων, όπου χάνεται η ουσιαστική ενημέρωση.
Το πρόβλημα δεν περιορίζεται μόνο στη στάση της αντιπολίτευσης. Και οι ίδιοι οι διοικούντες συχνά δίνουν έμφαση στην εικόνα, προβάλλοντας εντυπωσιακές παρουσιάσεις έργων και αριθμών, χωρίς να εμβαθύνουν στα προβλήματα ή στις δυσκολίες που αντιμετωπίστηκαν. Έτσι, η διαδικασία λογοδοσίας κινδυνεύει να εκφυλιστεί σε ένα μέσο επικοινωνιακής προβολής, αντί να αποτελεί μια ειλικρινή και ουσιαστική αποτίμηση της δράσης του δήμου.
Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι η ισορροπία. Για να έχουν πραγματικό νόημα τα συμβούλια λογοδοσίας, χρειάζεται αφενός η δημοτική αρχή να παρουσιάζει το έργο της με σαφήνεια και ειλικρίνεια, δίνοντας χώρο και για αυτοκριτική, και αφετέρου η αντιπολίτευση να ασκεί γόνιμη κριτική, χωρίς να περιορίζεται σε επικοινωνιακά πυροτεχνήματα. Μόνο τότε ο πολίτης θα μπορεί να βγάλει ασφαλή συμπεράσματα και να αισθανθεί ότι η συμμετοχή του έχει αξία. Παράλληλα, η ενεργή παρουσία των ίδιων των δημοτών είναι απαραίτητη, ώστε να μη μένει η διαδικασία έρμαιο των πολιτικών σκοπιμοτήτων.
Τα δημοτικά συμβούλια λογοδοσίας κινούνται ανάμεσα σε δύο πόλους, την ουσία και τον εντυπωσιασμό. Η ουσία βρίσκεται στη διαφάνεια, την ενημέρωση και τη συμμετοχή, ενώ ο εντυπωσιασμός εκδηλώνεται μέσα από πολιτικές αντιπαραθέσεις και επικοινωνιακές στρατηγικές και τακτικές. Το αν θα υπερισχύσει η μία ή η άλλη διάσταση εξαρτάται τόσο από την υπευθυνότητα των αιρετών όσο και από την ενεργό στάση των πολιτών. Μόνο αν επιτευχθεί αυτή η ισορροπία, ο θεσμός θα μπορέσει να λειτουργήσει πραγματικά προς όφελος της τοπικής κοινωνίας. Διαφορετικά θα είναι μια ανώφελη διαδικασία.
Γιάννης Βαθυάς