«Δεν αρκεί να πράττεις. Πρέπει να ξέρεις γιατί». Γκαίτε

«Η θεωρία χωρίς πράξη είναι κενή. Η πράξη χωρίς θεωρία είναι τυφλή». Καντ

Συνήθως όταν γράφουμε κάτι υπάρχει κάποιο ερέθισμα, κάποιος λόγος. Άλλες φορές πάλι επειδή κάτι σκεφτήκαμε. Ας δούμε λοιπόν τι είναι αυτή η κάθε σκέψη, πώς την αντιμετωπίζουμε, πώς την αξιολογούμε, πόσο μάς επηρεάζει.

 Σε έναν κόσμο που μοιάζει να βιάζεται διαρκώς, η πράξη προβάλλεται ως αυτονόητη αρετή. Η ταχύτητα, η απόδοση, το αποτέλεσμα έχουν κατακτήσει τον δημόσιο λόγο και την προσωπική ζωή όλων μας. Μέσα σε αυτό το κλίμα, η σκέψη κινδυνεύει να φανεί αδρανής, σαν μια πολυτέλεια των λίγων ή μια αναστολή της δράσης. Όμως αυτή η διάκριση είναι απατηλή. Η σκέψη δεν αντιμάχεται την πράξη. Είναι η πιο διακριτική, αλλά και η πιο ουσιαστική μορφή της.

Σκεπτόμαστε για να δράσουμε με επίγνωση,  όχι για να αποφύγουμε τη δράση. Η σκέψη είναι το εσωτερικό εργαστήριο όπου δοκιμάζουμε προθέσεις, σταθμίζουμε συνέπειες, διαμορφώνουμε αξίες. Είναι μια πράξη χωρίς θόρυβο, μα με βαθύ αποτύπωμα. Σε κάθε μας επιλογή, σε κάθε απόφαση, ακόμη και στην πιο απλή, προηγείται μια μικρή ή μεγάλη στιγμή σκέψης. Όσο περισσότερο καλλιεργούμε αυτή τη στιγμή, τόσο περισσότερο απομακρυνόμαστε από την παρόρμηση και πλησιάζουμε τη συνείδηση.

Η σκέψη μάς απομακρύνει από την ευκολία του αυτονόητου. Μέσα σε έναν καταιγισμό απόψεων, δεδομένων, εντυπώσεων, είναι η πράξη της παύσης,  του στοχασμού. Δεν είναι αδράνεια, αλλά η βάση της δράσης. Δεν είναι απόσυρση, αλλά ετοιμασία δράσης.

Και σε επίπεδο κοινωνίας, ο πολιτισμός δεν διαμορφώνεται μόνο από τις πράξεις, αλλά και από τις σκέψεις που τις γεννούν. Όταν ένας λαός σκέφτεται συλλογικά, διαμορφώνει θεσμούς. Όταν στοχάζεται την ιστορία του, διασώζει τα μαθήματά της, όταν ονειρεύεται το μέλλον, προετοιμάζει την αλλαγή.

Βεβαίως, η σκέψη χωρίς έκφραση κινδυνεύει να κλειστεί στον εαυτό της. Όπως και η πράξη χωρίς σκέψη μπορεί να γίνει στείρα ή επιβλαβής. Η ισορροπία δεν βρίσκεται στο ένα ή στο άλλο, αλλά στην επικοινωνία ανάμεσά τους. Η σκέψη τροφοδοτεί την πράξη. Η πράξη επιβεβαιώνει και υλοποιεί τη σκέψη.

Σε ατομικό επίπεδο, αυτή η εναλλαγή μας διαμορφώνει ως ολοκληρωμένες προσωπικότητες. Στη σκέψη ωριμάζουμε. Στην πράξη παρουσιαζόμαστε στο κοινωνικό σύνολο. Το να σκέφτεται κανείς είναι τελικά μια στάση απέναντι στη ζωή. Είναι η επιλογή να δεις τον κόσμο όχι ως μηχανισμό, αλλά ως πεδίο ερμηνειών. Η σκέψη δεν υπόσχεται πάντα απαντήσεις,  προσφέρει όμως βάθος. Και αυτό το βάθος είναι η πιο πολιτισμένη μορφή παρουσίας.

Μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται και μεταβάλλεται με ταχύτητα, όπου η υπερπληροφόρηση ξεπερνά τη μνήμη και η δράση τη συνείδηση, η σκέψη είναι το εσωτερικό αντίβαρο. Δεν φωνάζει. Δεν επιδεικνύεται. Αλλά είναι εκεί ως ήρεμη αλλά σταθερή αξία και πράξη πολιτισμού.

Γιάννης Βαθυάς