Η αρχαία φράση αρχή άνδρα δείκνυσι σημαίνει ότι η εξουσία, η ευθύνη ή η ανάληψη μιας οποιασδήποτε αποστολής είναι αυτή που αποκαλύπτει τον πραγματικό χαρακτήρα ενός ανθρώπου. Δεν είναι τα λόγια ή οι προθέσεις που φανερώνουν την ποιότητα του ατόμου, αλλά οι πράξεις του όταν έρχεται αντιμέτωπος με καθήκοντα και δοκιμασίες. Η ίδια η ζωή προσφέρει πολλές αρχές δηλαδή ευκαιρίες για δράση και ανάληψη ευθύνης. Και τότε είναι που ξεχωρίζει ποιος άνθρωπος έχει ήθος, σοφία και μετριοφροσύνη, και ποιος παρασύρεται από αλαζονεία ή αυταπάτες.
Εδώ στην Άνδρο, καμάρωσα ένα φίλο που ξεκίνησε νωρίς το πρωί για να πάει με τα παιδιά του στο χωράφι. Δεν θεωρεί τη γη απλώς πηγή βιοπορισμού, αλλά σχολείο ζωής. Με υπομονή δείχνει στα παιδιά πώς να σπέρνουν, πώς να ποτίζουν, πώς να ξεχωρίζουν τον καλό καρπό από τον κατεστραμμένο. Δεν τους επιβάλλει, ούτε τα φορτώνει με αγγαρείες, αλλά τα καθοδηγεί με το παράδειγμά του. Μέσα από τον ιδρώτα και τον κόπο, τα παιδιά μαθαίνουν όχι μόνο την τέχνη της καλλιέργειας, αλλά και την αξία της συνεργασίας. Ο πατέρας τους δεν ντρέπεται να ζητήσει βοήθεια ή να δώσει τη δική του όπου χρειάζεται. Έτσι δημιουργείται μια κοινότητα όπου όλοι στηρίζουν ο ένας τον άλλο. Η αρχή που έχει, το ότι είναι πατέρας και υπεύθυνος για το χωράφι, τον αποκαλύπτει ως άνθρωπο ταπεινό, εργατικό και δίκαιο. Στα μάτια των παιδιών του, γίνεται πρότυπο. Όταν εκείνος διδάσκει με το παράδειγμά του ότι η δουλειά γίνεται ευκολότερη όταν μοιράζεται, τους μαθαίνει ταυτόχρονα ότι η ζωή είναι συλλογική πορεία και όχι ατομική επίδειξη δύναμης. Έτσι, η αρχή του δεν είναι τυραννική, αλλά παιδαγωγική. Τους προετοιμάζει να γίνουν υπεύθυνοι άνθρωποι, που θα στηρίζουν τους γύρω τους και θα ξέρουν να αναγνωρίζουν τα όριά τους.
Σε αντίθεση με τον πρώτο, κάπου αλλού, υπάρχει εκείνος που νομίζει ότι είναι παντοδύναμος. Έχει κι εκείνος χωράφι, μα αντί να το δει ως ευκαιρία κοινής προσπάθειας, το θεωρεί προσωπική του σκηνή δόξας. Δεν ζητά βοήθεια, δεν εμπιστεύεται κανέναν. Πιστεύει ότι μόνος του μπορεί να τα κάνει όλα. Να οργώσει, να σπείρει, να ποτίσει, να θερίσει. Στην αρχή μπορεί να φαίνεται εντυπωσιακό. Οι γείτονες ίσως θαυμάζουν τη δύναμή του ή το πείσμα του. Όμως με τον καιρό, η αλήθεια αποκαλύπτεται. Ο άνθρωπος κουράζεται, οι δουλειές τον καταβάλλουν, οι αποτυχίες τον πτοούν. Χωρίς να μοιράζεται τη γνώση του με τα παιδιά του ή να δέχεται βοήθεια, καταλήγει μόνος και αδύναμος. Το χωράφι του δεν καρπίζει όπως θα ήθελε, γιατί η γη, όπως και η ζωή, απαιτεί υπομονή, σύνεση και συνεργασία, όχι έπαρση και απομόνωση. Αντί να γίνει πρότυπο, δίνει μάθημα αλαζονείας. Τα παιδιά του δεν μαθαίνουν ούτε τέχνη ούτε ήθος. Μαθαίνουν μόνο να βλέπουν έναν πατέρα που προσπαθεί να αποδείξει ότι δεν έχει ανάγκη κανέναν, μα τελικά αποτυγχάνει. Έτσι, η δική του αρχή τον φανερώνει όχι ως ηγέτη, αλλά ως άνθρωπο που τυφλώθηκε από την υπεροψία.
Η αντίθεση ανάμεσα στους δύο είναι καθαρή. Ο πρώτος αποκαλύπτεται ως πραγματικός άνδρας, με την αρχαία σημασία της λέξης, δηλαδή ώριμος, υπεύθυνος, ακέραιος. Η εξουσία του δεν είναι τυραννική αλλά δημιουργική, η στάση του δεν δείχνει δύναμη που καταπιέζει, αλλά σοφία που οικοδομεί. Ο δεύτερος, αντίθετα, νομίζει ότι η αρχή είναι πεδίο επίδειξης προσωπικής ισχύος. Η στάση του δεν οδηγεί σε πρόοδο, αλλά σε φθορά. Εκείνος που πιστεύει πως μπορεί να τα καταφέρει όλα μόνος, χάνει και τον εαυτό του και την ευκαιρία να γίνει πηγή έμπνευσης.
Η φράση αρχή άνδρα δείκνυσι, μάς καλεί να αναλογιστούμε πώς φερόμαστε όταν αναλαμβάνουμε ρόλους και ευθύνες. Ο σωστός άνθρωπος αναγνωρίζει ότι η δύναμη δεν βρίσκεται στο εγώ, αλλά στο εμείς. Η πραγματική αρχή δεν είναι αφορμή για αλαζονεία, αλλά για προσφορά, καθοδήγηση και συνεργασία. Εκείνος που διδάσκει τα παιδιά του στο χωράφι θα αφήσει παρακαταθήκη αρετής. Εκείνος που νομίζει πως είναι παντοδύναμος θα αφήσει πίσω του μια εικόνα μοναξιάς και ματαιότητας. Έτσι αποδεικνύεται ότι η αρχή, είτε μικρή είτε μεγάλη, είναι ο καθρέφτης που δείχνει τον άνθρωπο όπως πραγματικά είναι.
Γιάννης Βαθυάς