Ζούμε σε μια εποχή που μας ξεπερνά η ίδια η πραγματικότητα, με τις αντιφάσεις της. Το λέω με αφορμή τη φράση που άκουσα πρόσφατα από τον Δήμαρχο Άνδρου, Θεοδόση Σουσούδη, σε σύσκεψη της Πολιτικής Προστασίας, ότι φέτος είχαμε πλημμύρες σε αντιπυρική περίοδο. Και θα ήταν η φράση αυτή σχεδόν ποιητική, αν δεν ήταν τραγική. Οι λέξεις που κάποτε αντιπροσώπευαν εποχές και ρυθμούς της φύσης, τώρα συνυπάρχουν σαν παράταιρα κομμάτια ενός γρίφου που δεν λύνεται. Αντιπυρική περίοδος, δηλαδή μήνες που υποτίθεται ότι φοβόμαστε τη φωτιά, κι όμως, βουλιάζουμε στο νερό.
Η φύση, φαίνεται, δεν ξέρει πια τι ρόλο να παίξει στο έργο που γράψαμε εμείς. Άλλοτε της ζητούσαμε ήλιο, κι εκείνη έδινε. Μετά θέλαμε βροχή, κι εκείνη έφερνε. Τώρα, όμως, ο διάλογος έγινε μονόλογος. Εμείς μιλάμε, εκείνη αντιδρά. Με τα δικά της, απρόβλεπτα μέσα. Γιατί όταν κάψαμε τα δάση μας, χτίσαμε στα ρέματα και αποστραγγίσαμε τις λίμνες, στην ουσία της πήραμε το χειρόγραφο και της το ξαναγράψαμε με λάθος γραμματοσειρά. Κι εκείνη, όπως κάθε συγγραφέας που σέβεται τον εαυτό του, απλώς κάνει διορθώσεις.
Πλημμύρες σε αντιπυρική περίοδο λοιπόν. Δεν είναι πια σχήμα οξύμωρο, είναι πραγματικότητα. Και πίσω από τη φράση κρύβεται η μεγάλη, συλλογική απορία, πώς γίνεται να καιγόμαστε και να πνιγόμαστε ταυτόχρονα; Πώς γίνεται ο πλανήτης να ζητά βοήθεια για φωτιές τον Ιούλιο και για πλημμύρες τον Αύγουστο; Η απάντηση είναι απλή και πονάει. Γιατί δεν φταίει ούτε ο Θεός, ούτε η τύχη, ούτε καν η φύση. Φταίει η βεβιασμένη μας πρόοδος, αυτή που μπέρδεψε την ανάπτυξη με την καταστροφή και τη σοφία με την τεχνολογία.
Η εποχή μας είναι εποχή αντιφάσεων. Επικοινωνούμε πιο εύκολα από ποτέ, αλλά δεν ακούμε. Ξέρουμε τα πάντα για το κλίμα, αλλά κάνουμε τα πάντα σαν να θέλουμε να αποδείξουμε το αντίθετο. Ζούμε σε ένα πλανήτη που θυμάται τη φύση μόνο όταν πλήττεται. Όταν καίγεται, όταν πλημμυρίζει, όταν τρέμει. Τότε ξαναγίνεται θέμα στις ειδήσεις, αντικείμενο ανάλυσης, σύνθημα για λίγες μέρες, μετά πάλι σιωπή. Μέχρι το επόμενο φυσικό φαινόμενο, που πια δεν είναι καθόλου φυσικό.
Το χειρότερο είναι ότι τα φαινόμενα αυτά δεν μας εκπλήσσουν πια. Τα περιμένουμε, σχεδόν σαν εποχιακή συλλογή μόδας. Φέτος θα καούμε εκεί, θα πνιγούμε αλλού… Ένα ημερολόγιο παραλογισμού που κυκλοφορεί με κάθε δελτίο καιρού. Κι εμείς, θεατές αυτής της παράστασης, καθόμαστε στις καρέκλες μας, αναρτούμε στο διαδίκτυο, αγανακτούμε για λίγο και μετά συνεχίζουμε τη ζωή μας, σαν να μην έχει αλλάξει τίποτα.
Μα έχει αλλάξει. Οι εποχές έχασαν τα σύνορά τους, όπως κι εμείς χάσαμε τα δικά μας μέτρα. Η φύση μάς μιλάει, αλλά εμείς έχουμε βάλει τα ακουστικά μας και παίζουμε την αγαπημένη μας σειρά τραγουδιών της δήθεν κανονικότητας. Μια κανονικότητα που υπάρχει μόνο στη νοσταλγία μας.
Πλημμύρες σε αντιπυρική περίοδο, μια φράση που θα μπορούσε να γίνει τίτλος ποιήματος, τραγωδίας ή επιστημονικής μελέτης. Είναι το σύνθημα της εποχής όπου οι λέξεις έχουν χάσει το νόημά τους. Αντιπυρική, αλλά γεμάτη νερό. Περίοδος, αλλά χωρίς σταθερότητα. Είναι η απόδειξη πως ο κόσμος μας δεν κινείται πια με εποχές, αλλά με αντιφάσεις.
Ζούμε μέσα σε έναν διαρκή καύσωνα και μια μόνιμη καταιγίδα συναισθηματική, κοινωνική, περιβαλλοντική. Ο άνθρωπος της εποχής μας έχει γίνει κι αυτός ένα κλιματικό φαινόμενο. Εκρήγνυται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εξατμίζεται από άγχος, και μετά ξαναπέφτει με μορφή σχολίου, σαν σταγόνα σε μια άβυσσο πληροφορίας. Δεν είναι τυχαίο που η φύση μάς μιμείται. Έμαθε κι εκείνη να χάνει την ψυχραιμία της.
Αλλά μέσα σ’ αυτό το χάος υπάρχει κι ένα φως, η συνειδητοποίηση. Ίσως η ίδια η παραδοξότητα της φράσης πλημμύρες σε αντιπυρική περίοδο να λειτουργεί σαν καθρέφτης. Μας δείχνει ποιοι είμαστε. Πλάσματα που ζούμε σε εποχή υπερβολής, όπου όλα συμβαίνουν ταυτόχρονα, χωρίς ρυθμό και χωρίς παύση. Μας δείχνει πως δεν μπορούμε να μιλάμε για οικολογία χωρίς ηθική, για ανάπτυξη χωρίς μέτρο, για πρόοδο χωρίς αυτογνωσία.
Η φύση μάς ξεπερνά, όχι γιατί είναι εκδικητική, αλλά γιατί είναι συνεπής. Εμείς αλλάζουμε τους κανόνες, εκείνη απλώς τους εφαρμόζει. Κι αν σήμερα βουλιάζουμε ενώ θα έπρεπε να στεγνώνουμε, είναι γιατί κάποτε αποφασίσαμε να παίξουμε με τη φωτιά και το νερό.
Το ζήτημα, λοιπόν, δεν είναι αν θα συνεχίσουν να συμβαίνουν οι πλημμύρες ή οι πυρκαγιές. Θα συμβαίνουν, όσο συνεχίζουμε να ζούμε σε μια εποχή που όλα γίνονται «άμεσα», «γρήγορα» και «προσωρινά». Το ζήτημα είναι αν θα καταφέρουμε να επαναφέρουμε λίγο νόημα στις λέξεις. Να ξανακάνουμε τον Ιούνιο μήνα ήλιου, και τον Νοέμβριο μήνα βροχής, όχι καταστροφής. Να σταματήσουμε να ζούμε ανάμεσα σε ειρωνικές αντιφάσεις και να ξαναβρούμε μια φυσική κανονικότητα.
Γιατί αν συνεχίσουμε έτσι, η επόμενη ειρωνεία θα είναι χιονοθύελλα εν μέσω θερινής ραστώνης. Και τότε, δεν θα είναι ούτε ποιητικό ούτε ειρωνικό. Θα είναι απλώς το νέο μας φυσικό φαινόμενο, ο παραλογισμός.
Γιάννης Βαθυάς