Υπάρχουν λέξεις που μοιάζουν αλλά στην πραγματικότητα κρύβουν μέσα τους ολόκληρους κόσμους αντιθέσεων. Το θάρρος και το θράσος είναι δύο τέτοιες λέξεις. Συχνά συγχέονται, ιδίως σε εποχές όπου η επιβολή εκλαμβάνεται ως δύναμη. Κι όμως, ανάμεσά τους υπάρχει χάσμα βαθύ. Το θάρρος είναι αρετή, το θράσος παθογένεια. Το πρώτο στηρίζεται στην αυτογνωσία και στην ηθική ευθύνη, ενώ το δεύτερο γεννιέται από την ανασφάλεια και την έλλειψη μέτρου. Το θάρρος υψώνει τον άνθρωπο, το θράσος τον εκθέτει.
Το θάρρος δεν είναι απλώς απουσία φόβου, αλλά συνειδητή υπέρβασή του. Είναι η στιγμή που πολύ απλά επιλέγεις το σωστό. Δεν φωνάζει, δεν επιδεικνύεται, είναι σιωπηλό και ριζωμένο στη συνείδηση. Ο θαρραλέος δεν ενεργεί για την αναγνώριση αλλά για την αλήθεια. Ξέρει να αντιστέκεται, να λέει το όχι όταν όλοι σιωπούν, να υπερασπίζεται το δίκαιο ακόμη κι αν βρεθεί μόνος.
Αντίθετα, το θράσος είναι ο θόρυβος της εσωτερικής κενότητας. Είναι η ψευδαίσθηση ισχύος που πηγάζει από την άγνοια ή την αναίδεια. Ο θρασύς δεν διστάζει να προσβάλει, να επιβληθεί, να παραβιάσει τα όρια που ο σεβασμός και η ευγένεια ορίζουν. Δεν είναι θαρραλέος, είναι απλώς αναιδής. Το θράσος είναι η παραμόρφωση του θάρρους, όπως η υπερβολή καταστρέφει την αρμονία.
Στον προσωπικό βίο, το θάρρος εκδηλώνεται καθημερινά. Το έχει ο γονιός που αγωνίζεται για το παιδί του, ο εργαζόμενος που αντιστέκεται στην αδικία, ο νέος που επιμένει να ονειρεύεται μέσα στην απογοήτευση. Θάρρος είναι η επιμονή, η ευθύτητα, η ειλικρίνεια απέναντι στον εαυτό και στους άλλους. Είναι η δύναμη να αναγνωρίζεις τα λάθη σου, να ζητάς συγγνώμη, να επανέρχεσαι μετά από αποτυχία.
Το θράσος, αντιθέτως, δηλητηριάζει τις σχέσεις. Ο θρασύς δεν σέβεται, δεν ακούει, δεν μαθαίνει. Πιστεύει πως έχει πάντα δίκιο, πως όλα του ανήκουν, πως η επιβολή του είναι απόδειξη αξίας. Πίσω από την επιθετικότητα, όμως, κρύβεται ανασφάλεια και φόβος. Το θάρρος χτίζει εμπιστοσύνη, το θράσος γεννά αποστροφή.
Στον δημόσιο βίο, η διάκριση είναι ακόμη πιο κρίσιμη. Οι κοινωνίες προοδεύουν όταν πολίτες και ηγέτες διαθέτουν θάρρος, το θάρρος της αλήθειας και της ευθύνης. Θαρραλέος είναι ο πολιτικός που αντιστέκεται στη δημαγωγία, ο δικαστής που αποδίδει δικαιοσύνη χωρίς φόβο, ο πολίτης που δεν σιωπά μπροστά στην αδικία. Το θάρρος στον δημόσιο χώρο είναι θεμέλιο της δημοκρατίας.
Το θράσος, όμως, στον δημόσιο βίο γίνεται κοινωνική ασθένεια. Το βλέπουμε σε όσους μιλούν χωρίς να γνωρίζουν, σε όσους απαξιώνουν κάθε αντίθετη άποψη, σε εκείνους που συγχέουν τη δημοσιότητα με τη σοφία και τη φωνή με το δίκιο. Το θράσος γεννά τον λαϊκισμό και την αμετροέπεια. Είναι η επιθετικότητα που βαφτίζεται ειλικρίνεια και η αγένεια που παρουσιάζεται ως δήθεν θάρρος. Έτσι, η κοινωνία συχνά χειροκροτεί το θράσος και αγνοεί τους σιωπηλά γενναίους.
Όμως καμιά κοινωνία δεν προοδεύει στη βάση αυτής της σύγχυσης. Το θάρρος χτίζει, το θράσος γκρεμίζει. Το πρώτο θεμελιώνει σεβασμό και εμπιστοσύνη, το δεύτερο τα καταστρέφει. Όσο μπερδεύουμε την παρρησία με την αυθάδεια, τόσο ο δημόσιος λόγος θα χάνει την ουσία του και η πολιτική ζωή θα μετατρέπεται σε θέαμα.
Χρειάζεται, λοιπόν, μια επανεκπαίδευση στο θάρρος. Να θυμηθούμε πως η πραγματική δύναμη δεν βρίσκεται στο να φωνάζεις πιο δυνατά, αλλά στο να επιμένεις ήσυχα στο σωστό. Ότι το να αντιτίθεσαι δεν σημαίνει να προσβάλλεις, και το να διεκδικείς δεν σημαίνει να καταπατάς. Θάρρος σημαίνει να έχεις αξίες και να τις υπηρετείς, ακόμη κι όταν αυτό δεν είναι συμφέρον. Θράσος είναι να χρησιμοποιείς τις αξίες για να υπηρετήσεις το συμφέρον σου.
Το μέλλον, προσωπικό και συλλογικό, ανήκει σε εκείνους που διαθέτουν θάρρος, σε όσους τολμούν να αγαπούν, να αγωνίζονται και να ελπίζουν χωρίς να προσβάλλουν. Γιατί το αληθινό θάρρος είναι βαθιά ανθρώπινο, είναι η ήρεμη δύναμη που μεταμορφώνει τον φόβο σε δημιουργία, ενώ το θράσος, όσο εντυπωσιακό κι αν φαίνεται, αποκαλύπτει πάντα την κενότητά του. Στο τέλος, ο χρόνος δικαιώνει το θάρρος, διότι εκεί όπου το θράσος φθείρει, το θάρρος θεμελιώνει.
Γιάννης Βαθυάς