Η εξοχή της Άνδρου την παρελθούσα ημέρα ήταν εκπληκτική. Κάθε μέρα είναι ξεχωριστή. Κάποιες είναι μοναδικές. Από τη θάλασσα μέχρι την ενδοχώρα, με τα σύννεφα να κρύβουν τον ήλιο και εκείνος επίμονα να ανακαλύπτει κενά και να φωτίζει το νησί, τα περισσότερα τουλάχιστον σημεία του. Ο Τουρλίτης ατάραχος στη θέση του, το ελαφρύ βοριαδάκι δείχνει τα πρώτα δόντια του χειμώνα, η φρεσκοποτισμένη γη μοσχοβολά.
Και κάπου εκεί απλωμένη, ταπεινή και περήφανη συγχρόνως, μια φραγκοσυκιά. Τα φραγκόσυκα δεν είναι απλώς φυτά, είναι οι πραγματικοί κάτοικοι της γης. Οι άνθρωποι έρχονται και φεύγουν, μα εκείνα μένουν σιωπηλά, αγκαθωτά, ακλόνητα. Ξεφυτρώνουν πάνω σε πέτρες και ξερολιθιές, στις άκρες των δρόμων, σε μέρη που το νερό ξεχνά να περάσει. Κανείς δεν τα φροντίζει, κι όμως επιμένουν. Ίσως γιατί γνωρίζουν πως η επιβίωση δεν είναι θέμα φροντίδας, αλλά χαρακτήρα.
Η Opuntia ficus-indica, όπως είναι το επιστημονικό τους όνομα, ανήκει στην οικογένεια των Κακτοειδών (Cactaceae). Κατάγεται από το Μεξικό, μα σήμερα έχει εξαπλωθεί σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Τα πλατιά, σαρκώδη φύλλα της λειτουργούν ως αποθήκες νερού. Οι ρίζες τους απλώνονται οριζόντια, ρηχές αλλά πλατιές, ικανές να απορροφούν την ελάχιστη υγρασία της αυγής.
Κάθε φραγκοσυκιά είναι μια μικρή ιστορία προσαρμογής. Τα αγκάθια της, μεταμορφωμένα φύλλα, προστατεύουν από τα φυτοφάγα ζώα και τη ζέστη. Τα άνθη της μεγάλα, κίτρινα ή πορτοκαλί ανοίγουν την άνοιξη και δίνουν καρπούς το καλοκαίρι και το φθινόπωρο. Αυτοί οι καρποί, πλούσιοι σε βιταμίνη C, αντιοξειδωτικά και φυτικές ίνες, κρύβουν μέσα τους μια γλύκα που αποκαλύπτεται μόνο σε όποιον πλησιάσει προσεκτικά. Είναι τροφή, φάρμακο και σύμβολο αντοχής μαζί.
Η καλλιέργεια της φραγκοσυκιάς έχει αποκτήσει επιστημονικό ενδιαφέρον τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς το φυτό θεωρείται ανθεκτικό στην ξηρασία, ιδανικό για άνυδρες περιοχές. Στα νησιά των Κυκλάδων και στην Κρήτη αναπτύσσονται αυτοφυείς πληθυσμοί, που συχνά σχηματίζουν φυσικούς φράχτες. Έναν τέτοιο φυσικό φράχτη είδα το πρωί. Βαδίζοντας στην εξοχή, βλέπω πώς οι φραγκοσυκιές απλώνονται στις πλαγιές σαν δίκτυο σιωπηλής άμυνας. Κάθε φύλλο τους χτίζει ένα μικρό τείχος, κάθε αγκάθι ορίζει τα όριά του. Το φως του Νοέμβρη πέφτει πάνω τους και τα κάνει να λάμπουν μεταλλικά, μια παράξενη λάμψη ζωής μέσα στη σιωπή. Από μακριά μοιάζουν απειλητικά, μα από κοντά αποκαλύπτουν λεπτές αποχρώσεις πράσινου, πορτοκαλί και βιολετί, στην ουσία την υπομονή των αιώνων.
Αν τα καθαρίσεις σωστά, οι καρποί τους είναι το πιο γλυκό φρούτο του φθινοπώρου. Μα χρειάζονται προσοχή. Τα μικροσκοπικά αγκάθια μπορούν να μείνουν στο δέρμα για ώρες. Ίσως γι’ αυτό μου αρέσουν. Γιατί η γλύκα τους δεν χαρίζεται, απαιτεί επιμονή και σεβασμό. Όπως και κάθε τι αληθινό στη φύση και την ανθρωπότητα.
Καθώς δύει ο ήλιος, τα φύλλα τους ρίχνουν μακριές σκιές πάνω στις πέτρες. Εκεί, μέσα σε αυτή τη γαλήνη, καταλαβαίνω γιατί το φραγκόσυκο δεν είναι απλώς φυτό της αντοχής, αλλά μάθημα ισορροπίας. Ζει με ελάχιστα, προσφέρει πολλά, και ποτέ δεν ζητά τίποτα. Δείχνει ό,τι είναι, ωραίο και επικίνδυνο μαζί. Δεν υπόσχεται, δεν προσποιείται. Και αν σε τσιμπήσει, φταις εσύ που δεν το σεβάστηκες.
Ίσως, τελικά, αυτό να είναι ένα μυστικό της ζωής, να μην φοβόμαστε τα αγκάθια γιατί αυτά κρατούν τη γλύκα στη θέση της.
Γιάννης Βαθυάς