Το πανηγύρι της Βουρκωτής στην Άνδρο αποτελεί μια από τις πιο αυθεντικές εκφράσεις της τοπικής παράδοσης και της συλλογικής ταυτότητας του χωριού. Η ορεινή Βουρκωτή, χτισμένη μέσα σε καταπράσινες πλαγιές, με τα τρεχούμενα νερά και την αρχοντιά της παράδοσης, βρίσκει μέσα από το πανηγύρι της έναν τρόπο να υπενθυμίζει την αξία της συλλογικότητας. Ο ήχος του βιολιού και του λαούτου, ο χορός από ανθρώπους όλων των ηλικιών, συνθέτουν ένα σκηνικό που μένει ανεξίτηλο στη μνήμη όσων το ζουν.
Δεν λείπουν βεβαίως οι φωνές που εκφράζουν επιφυλάξεις για το πώς διαμορφώνονται σήμερα τα πανηγύρια, μεταξύ των οποίων και η δική μου, αν και την πληρέστερη ανάλυση την έκανε πρόσφατα ο Νίκος Ντόγιας. Κάποιοι θεωρούν πως αλλοιώνονται από την εμπορευματοποίηση ή πως χάνεται σταδιακά η λιτή θρησκευτική τους διάσταση. Άλλοι ανησυχούν ότι η παρουσία σύγχρονων ήχων και στοιχείων μπορεί να παραμερίσει την παραδοσιακή μουσική, τους χορούς και τα έθιμα. Αυτές οι ανησυχίες είναι κατανοητές και αποτελούν αφορμή για γόνιμο διάλογο. Ωστόσο, το πανηγύρι της Βουρκωτής δείχνει πως η παράδοση μπορεί να εξελίσσεται χωρίς να χάνει την ψυχή της.
Αντί να το βλέπουμε ως απειλή, η ζωντανή εξέλιξη του πανηγυριού θα μπορούσε, ίσως, να ιδωθεί ως απόδειξη ότι η κοινότητα συνεχίζει να το στηρίζει. Η συμμετοχή νέων ανθρώπων, η διάθεση για φιλοξενία και το αίσθημα γιορτής αποτελούν στοιχεία που ανανεώνουν το ενδιαφέρον. Ένα πανηγύρι δεν είναι μουσειακό αντικείμενο. Είναι ζωντανός οργανισμός που αναπνέει με τον παλμό της κοινωνίας που το γεννά. Κι αν υπάρχουν αλλαγές, αυτές δείχνουν ότι το έθιμο δεν ατονεί αλλά παραμένει επίκαιρο και λειτουργικό.
Το σημαντικότερο είναι πως το πανηγύρι της Βουρκωτής εξακολουθεί να μεταδίδει εκείνη τη μοναδική αίσθηση ενότητας. Άνθρωποι από διαφορετικές ηλικίες και μέρη, ακόμα και αν δεν γνωρίζονται, κάθονται στο ίδιο τραπέζι, χορεύουν στον ίδιο κύκλο, πίνουν το ίδιο κρασί. Εκεί, οι κοινωνικές και οικονομικές διαφορές ξεθωριάζουν, κι αυτό που υπερισχύει είναι το κοινό βίωμα. Η γιορτή γίνεται γέφυρα ανάμεσα σε γενιές, ανάμεσα σε ανθρώπους με διαφορετικές πορείες.
Αν σταθούμε σε αυτή τη διάσταση, αντιλαμβανόμαστε γιατί το πανηγύρι δεν μπορεί παρά να επαινείται. Είναι μια υπενθύμιση ότι η ζωή χρειάζεται ρίζες αλλά και φτερά. Ότι μπορούμε να τιμούμε τα έθιμα χωρίς να τα φυλακίζουμε. Η Βουρκωτή καταφέρνει, μέσα από το πανηγύρι της, να διατηρεί αναμμένες τις φλόγες της μνήμης και ταυτόχρονα να τις μεταδίδει στους νεότερους.
Έτσι, παρά τις όποιες, επιβεβλημένες, επιφυλάξεις, το πανηγύρι παραμένει σημείο αναφοράς. Είναι η ψυχή του χωριού, το κάλεσμα της φιλοξενίας, ο χώρος όπου η παράδοση δεν γίνεται βάρος αλλά γιορτή. Και όσο υπάρχουν άνθρωποι που το στηρίζουν με αγάπη και μεράκι, μπορούμε να είμαστε βέβαιοι πως θα συνεχίσει να συγκινεί και να εμπνέει, θυμίζοντας σε όλους μας την αξία της κοινότητας, της χαράς και της μοιρασμένης ζωής.
Γιάννης Βαθυάς