Κάθε κοινωνία κρίνεται από τον τρόπο που φέρεται στα κοινά της. Ο δημόσιος χώρος, είτε πρόκειται για ένα σχολικό κτίριο είτε για μια πλατεία, δεν είναι απλώς υποδομή αλλά το πεδίο όπου καθρεφτίζεται η ποιότητα της συλλογικής μας συνείδησης. Όταν αυτός ο χώρος βανδαλίζεται, δεν πλήττεται μόνο το μάρμαρο ή ο τοίχος, αλλά το ίδιο το πνεύμα της κοινότητας. Ο Δήμος Άνδρου εξέφρασε την αγανάκτησή του για το πρόσφατο περιστατικό φθοράς στο ΓΕΛ–ΕΠΑΛ Άνδρου, και δικαίως. Το γεγονός αυτό δεν προσβάλλει μόνο μια σχολική μονάδα, αλλά το σύνολο της κοινωνίας του νησιού. Σε ένα σχολείο που μόλις τον περασμένο μήνα ολοκληρώθηκαν ευρείες εργασίες κτιριακής αναβάθμισης.
Η φθορά ενός δημόσιου χώρου δεν είναι ποτέ ουδέτερη πράξη. Πίσω της υποβόσκει μια αδιαφορία που μετατρέπεται σε κοινωνικό δηλητήριο. Ο δημόσιος χώρος είναι κοινό αγαθό και όταν τον μολύνουμε, όταν τον απαξιώνουμε, στην ουσία δηλώνουμε ότι δεν μας ενδιαφέρει τίποτε πέρα από το εγώ μας. Και αυτό ακριβώς είναι που αντιστρατεύεται την ουσία της Παιδείας. Η Παιδεία δεν είναι απλή Εκπαίδευση, δεν είναι μηχανική μετάδοση γνώσεων αλλά η καλλιέργεια σεβασμού, η κατανόηση ότι το κοινό υπερβαίνει το ατομικό.
Η σύγχυση ανάμεσα στην έκφραση και τον βανδαλισμό είναι χαρακτηριστική μιας κοινωνίας που έχει χάσει την αίσθηση του μέτρου. Το να καταστρέφεις ένα σχολείο, να γράφεις σε έναν τοίχο ή να μουντζουρώνεις ένα μνημείο, ή πολύ περισσότερο κάποια στιγμή μια συνείδηση, δεν είναι πράξη ελευθερίας, είναι άρνηση της ελευθερίας των άλλων. Η Παιδεία οφείλει να μαθαίνει στους νέους πως κάθε μορφή έκφρασης απαιτεί και σεβασμό στο πλαίσιο μέσα στο οποίο ασκείται.
Το περιστατικό στο σχολείο είναι, δυστυχώς, σύμπτωμα μιας ευρύτερης παθολογίας, της αδυναμίας μας να αντιληφθούμε ότι το δημόσιο είναι προέκταση του ιδιωτικού μας κόσμου. Δεν είναι κάτι ξένο που δεν μας ανήκει, είναι κάτι που ανήκει σε όλους, ακριβώς γιατί κανείς δεν το κατέχει αποκλειστικά. Αυτή η συνείδηση είναι θεμέλιο της δημοκρατίας και της πολιτισμένης συμβίωσης. Η απουσία της, αντίθετα, γεννά τον κυνισμό, την απαξίωση, την καταστροφή.
Γι’ αυτό, η απάντηση δεν μπορεί να είναι μόνο τεχνική. Ούτε η εγκατάσταση καμερών ασφαλείας ούτε η υποβολή μηνύσεων αρκούν. Απαραίτητες, βεβαίως, για την αποτροπή παρόμοιων πράξεων, αλλά όχι ικανές από μόνες τους να θεραπεύσουν την αιτία. Η πραγματική απάντηση βρίσκεται στην Παιδεία, στην καλλιέργεια ενός νέου ήθους απέναντι στο κοινό. Μια Παιδεία που θα διδάσκει τον σεβασμό, όχι ως επιβολή, αλλά ως αυτονόητο τρόπο ύπαρξης. Μια Παιδεία που θα κάνει τον νέο να αισθάνεται ότι ο δημόσιος χώρος είναι προέκταση του ίδιου του σπιτιού του, και άρα άξιος φροντίδας.
Η ουσία της Παιδείας βρίσκεται ακριβώς στην ικανότητα να αναδεικνύει την Εκπαίδευση σε μορφή συνειδητής συμμετοχής. Δεν είναι Παιδεία εκείνη που γεμίζει τα κεφάλια με πληροφορίες, αλλά εκείνη που φωτίζει τις ψυχές με ευθύνη. Όταν ένας μαθητής μάθει να σέβεται τον χώρο του σχολείου, να προστατεύει το περιβάλλον, να διαφυλάσσει το κοινό, τότε δεν μορφώνεται μόνο· παιδεύεται. Και τότε η Εκπαίδευση παύει να είναι εργαλείο επαγγελματικής αποκατάστασης και γίνεται πράξη προόδου.
Το κάλεσμα του Δήμου Άνδρου προς τους γονείς, τους μαθητές και τους δημότες δεν είναι απλά διοικητική ανακοίνωση αλλά υπόμνηση μιας κοινής ευθύνης. Γιατί η προστασία της κοινής περιουσίας δεν είναι ζήτημα θεσμών, αλλά ήθους. Όταν καταλάβουμε ότι η προστασία του δημόσιου χώρου είναι προστασία του ίδιου μας του εαυτού, τότε θα έχουμε κάνει το πρώτο βήμα προς μια κοινωνία προόδου.
Ο σεβασμός του δημόσιου χώρου, λοιπόν, δεν είναι θέμα αισθητικής, αλλά αξίας. Είναι το μέτρο του πολιτισμού μας. Και η Παιδεία, όταν λειτουργεί όπως πρέπει, δεν δημιουργεί μόνο γνώστες, αλλά πολίτες. Ανθρώπους που δεν αφήνουν πίσω τους ίχνη καταστροφής, αλλά αποτυπώματα σεβασμού και προοπτικής.
Και η ευθύνη ανήκει σε όλους μας. Η επιλογή δεν είναι το μάθημα αλλά το παράδειγμα ημών των …μεγάλων διά των πράξεών μας.
Γιάννης Βαθυάς