Από τότε που ο άνθρωπος ύψωσε το βλέμμα του προς τον ουρανό, ένιωσε την ανυπολόγιστη δύναμη της επιθυμίας να ξεπεράσει τα όριά του. Οι πρώτοι που θέλησαν να αγγίξουν τα άστρα δεν ήταν μόνο οι αστροναύτες του εικοστού αιώνα. Ήταν και εκείνοι οι αρχαίοι στοχαστές, οι ποιητές, οι ερευνητές που, κοιτώντας το άπειρο, είπαν μέσα τους πως τίποτα δεν είναι αδύνατο για το ανθρώπινο πνεύμα. Η φιλοδοξία, αυτή η αόρατη κινητήρια δύναμη που ωθεί τον άνθρωπο να υπερβεί τον εαυτό του, είναι ίσως το πιο δημιουργικό αλλά και το πιο επικίνδυνο χάρισμα που διαθέτουμε.
Οι άνθρωποι που θέλησαν να κατακτήσουν τους ουρανούς, κυριολεκτικά και μεταφορικά, δεν έμειναν μόνο στα όνειρα. Από τον Δαίδαλο και τον Ίκαρο, που έπλεξαν φτερά για να δραπετεύσουν από τα όρια της γης, μέχρι τον Γαλιλαίο, που τόλμησε να κοιτάξει μέσα από το τηλεσκόπιό του και να αμφισβητήσει τα δόγματα της εποχής του, η ιστορία είναι γεμάτη από μορφές που αρνήθηκαν να αρκεστούν στα δεδομένα. Αυτοί οι άνθρωποι πλήρωσαν συχνά ακριβά το τίμημα της φιλοδοξίας τους. Όμως, χάρη σ’ αυτούς, ο κόσμος προχώρησε. Γιατί κάθε φορά που ένας άνθρωπος τολμά να σκεφτεί ψηλότερα, ανοίγει δρόμο και για τους άλλους να ακολουθήσουν.
Η κατάκτηση του διαστήματος αποτελεί την πιο απτή απόδειξη αυτής της διαχρονικής φιλοδοξίας. Ο άνθρωπος, που κάποτε φοβόταν τη θάλασσα και θεωρούσε τα σύννεφα θεϊκό όριο, έφτασε να πατά σε άλλους κόσμους. Δεν πρόκειται μόνο για τεχνολογικό κατόρθωμα, αλλά για συμβολική νίκη του ανθρώπινου πνεύματος πάνω στα δεσμά της φύσης. Η θέληση να κατακτήσουμε τους ουρανούς δεν ήταν αλαζονεία, ήταν ανάγκη δημιουργίας, αναζήτησης και αυτογνωσίας. Μέσα από κάθε διαστημική αποστολή, ο άνθρωπος δεν κοιτά απλώς τα αστέρια, κοιτάζει βαθύτερα μέσα του και ανακαλύπτει τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.
Όμως η φιλοδοξία, αν μείνει ανεξέλεγκτη, μπορεί να μετατραπεί σε ύβρη. Όταν ο άνθρωπος επιδιώκει να ανέβει χωρίς μέτρο, χωρίς αυτογνωσία, κινδυνεύει να καεί, όπως ο Ίκαρος. Οι μεγάλες φιλοδοξίες απαιτούν μεγάλες ικανότητες, γνώση, υπομονή και κυρίως ήθος. Δεν αρκεί να θέλεις να φτάσεις ψηλά, πρέπει να μπορείς να σταθείς εκεί χωρίς να βλάψεις τους άλλους, χωρίς να ξεχάσεις γιατί άρχισες αυτό το ταξίδι. Η φιλοδοξία, για να είναι γόνιμη, οφείλει να συνδυάζεται με την υπευθυνότητα και την ακεραιότητα.
Πολλές φορές η ιστορία γνώρισε ανθρώπους που, με πρόσχημα τις μεγάλες ιδέες, οδήγησαν ολόκληρους λαούς στην καταστροφή. Όταν η φιλοδοξία αποκόπτεται από την ηθική, μετατρέπεται σε δίψα για εξουσία και κυριαρχία. Ο φιλόδοξος χωρίς αρχές δεν επιδιώκει την πρόοδο, αλλά την ικανοποίηση του εγώ του. Αντί να δημιουργεί, καταστρέφει. Αντί να φωτίζει, σκιάζει. Γι’ αυτό η αληθινή φιλοδοξία δεν είναι το να ανέβεις πιο ψηλά από τους άλλους, αλλά το να ανεβάσεις μαζί σου τον κόσμο λίγο ψηλότερα.
Οι φιλοδοξίες, είναι ευλογία όταν υπηρετούν το συλλογικό καλό και την πρόοδο του ανθρώπου. Ο Αριστοτέλης έλεγε πως η αρετή βρίσκεται στο μέτρο, ούτε υπερβολή, ούτε έλλειψη. Έτσι και η φιλοδοξία δεν πρέπει να σβήσει, αλλά ούτε και να καταπιεί τον άνθρωπο. Ονειρεύσου, αλλά μην ονειρεύεσαι εις βάρος των άλλων. Θέλησε, αλλά να αξίζεις αυτό που θέλεις. Μην επιδιώκεις το μέγεθος με μικρά μέσα.
Η εκπαίδευση, η αυτογνωσία και η πνευματική καλλιέργεια είναι οι προϋποθέσεις για να καρποφορήσει η φιλοδοξία χωρίς να εκφυλιστεί. Ο άνθρωπος που γνωρίζει τις δυνατότητές του, που εργάζεται με επιμονή, που μαθαίνει από τα λάθη του και δεν παρασύρεται από τη ματαιοδοξία, μπορεί να μετατρέψει τη φιλοδοξία του σε δύναμη δημιουργίας. Ο κόσμος χρειάζεται τέτοιους ανθρώπους. Οραματιστές που δεν παρασύρονται από τη λάμψη της επιτυχίας, αλλά από τη φωτιά της προσφοράς.
Αν κάτι έχει δείξει η ιστορία, είναι πως οι φιλοδοξίες είναι ο σπόρος της προόδου. Από τη φωτιά του Προμηθέα μέχρι την πολυπλοκότητα των υπολογιστών, από τις σπηλιές των πρώτων ανθρώπων μέχρι τα διαστημικά τηλεσκόπια, κάθε μεγάλο άλμα της ανθρωπότητας γεννήθηκε από την τόλμη κάποιου να πει μπορώ. Η φιλοδοξία δεν είναι εγωισμός, είναι πίστη στη δυνατότητα του ανθρώπου να μεταμορφώσει τον κόσμο. Αρκεί να θυμόμαστε ότι το μπορώ πρέπει πάντα να συνοδεύεται από το πρέπει και αντίστροφα.
Σε έναν κόσμο που συχνά εξισώνει τη φιλοδοξία με τη ματαιοδοξία και άλλες μικρότητες, οφείλουμε να αποκαταστήσουμε την αξία της. Δεν είναι κακό να θέλεις να ξεχωρίσεις, να προοδεύσεις, να δημιουργήσεις. Κακό είναι να το επιδιώκεις χωρίς όρια, χωρίς σεβασμό, χωρίς δικαιοσύνη. Ο πραγματικά φιλόδοξος άνθρωπος είναι εκείνος που γνωρίζει πως η κορυφή δεν έχει αξία αν δεν υπάρχει ήθος στο ανέβασμα.
Ίσως, τελικά, η αληθινή κατάκτηση των ουρανών να μην είναι τα διαστημόπλοια και οι πύραυλοι, αλλά η εσωτερική μας ανύψωση. Η νίκη του νου και της ψυχής πάνω στη μικρότητα, στην αδράνεια και στη μιζέρια. Γιατί όταν ο άνθρωπος επιδιώκει το μέγιστο χωρίς να χάσει το ανθρώπινο, τότε πραγματικά αγγίζει τα άστρα.
Γιάννης Βαθυάς