Ζούμε σε μια εποχή όπου ο θόρυβος αντικαθιστά τη σκέψη, όπου το χειροκρότημα αξίζει περισσότερο από το έργο, και η εντύπωση περισσότερο από την ουσία. Στους δρόμους της δημόσιας ζωής, στην πολιτική, στην τέχνη, ακόμη και στις πιο απλές καθημερινές μας σχέσεις, πλήθυναν οι χειροκροτητές, εκείνοι που δεν τολμούν να κρίνουν, αλλά σπεύδουν να επιδοκιμάσουν ό,τι τους δείχνει η οθόνη ή ο ισχυρός. Είναι οι συμφωνούντες χωρίς σκέψη, οι αυτόματοι επιδοκιμαστές, οι άνθρωποι του ναι σε όλα. Και αυτοί, όσο κι αν φαίνονται ακίνδυνοι, είναι συχνά οι πιο επικίνδυνοι για μια κοινωνία που θέλει να προχωρήσει.
Ο κόλακας δεν είναι απλώς ένας ευγενικός άνθρωπος που θέλει να αποφεύγει τις συγκρούσεις. Είναι, στην ουσία, ο σιωπηλός συνένοχος κάθε μετριότητας. Με τα ψεύτικα χειροκροτήματά του, δίνει υπόσταση σε ό,τι δεν την αξίζει. Με την ψεύτικη συμφωνία του, δένει τα χέρια εκείνων που θα μπορούσαν να αλλάξουν τα πράγματα. Η κολακεία είναι μια μορφή κοινωνικού ναρκωτικού. Γλυκιά, πρόσκαιρα ευχάριστη, αλλά βαθιά διαβρωτική. Μούδιασμα της συνείδησης και αναστολή της δράσης.
Πόσες φορές δεν έχουμε δει πολιτικούς, καλλιτέχνες, ακόμη και καθημερινούς ανθρώπους να περιβάλλονται από κύκλους συμφωνούντων, από πρόθυμους θαυμαστές που φροντίζουν να μην ακουστεί ποτέ η φωνή της αλήθειας; Έτσι γεννιέται η αλαζονεία, έτσι χάνεται η αίσθηση της πραγματικότητας. Ο χειροκροτητής σκοτώνει τη δημιουργία, γιατί τρέφει την αυταπάτη ότι όλα βαίνουν καλώς. Η κοινωνία, όμως, δεν προχωρά με χειροκροτήματα αλλά με κόπο, με κριτική, με αμφισβήτηση, με ανθρώπους που δεν φοβούνται να πουν όχι.
Υπάρχουν βέβαια και εκείνοι που έχουν ανάγκη από κόλακες. Που δεν αντέχουν τη φωνή της αλήθειας, αλλά αναζητούν τη θαλπωρή της ψεύτικης επιδοκιμασίας. Τρέφονται από τα εύκολα μπράβο και τις ψεύτικες συμφωνίες, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι έτσι σκάβουν οι ίδιοι τον λάκκο τους. Γιατί κανείς δεν καταστρέφεται πιο σίγουρα από εκείνον που δεν ακούει ποτέ τη διαφωνία. Αντίθετα, όσοι επιλέγουν να έχουν δίπλα τους τους χρήσιμους, τους ειλικρινείς, εκείνους που τολμούν να πουν την αλήθεια ακόμη κι όταν πονά, είναι οι μόνοι που τελικά γράφουν ιστορία. Γιατί η αλήθεια, όσο κι αν ενοχλεί, είναι το θεμέλιο κάθε προόδου.
Αντίθετα, οι χρήσιμοι άνθρωποι σπανίως βρίσκονται στο προσκήνιο. Δεν ζητούν φώτα, δεν επιζητούν αποδοχή. Πολλές φορές δεν έχουν ούτε χρόνο να εξηγήσουν τι κάνουν. Είναι αυτοί που σιωπηλά διορθώνουν, που προσφέρουν χωρίς θόρυβο, που επιλέγουν τη δράση αντί της επίδειξης. Ο δάσκαλος που προσπαθεί να κρατήσει αναμμένο το φως της γνώσης μέσα σε ένα αδιάφορο σχολείο, ο γιατρός που παραμένει κοντά στους ασθενείς του όταν τα συστήματα καταρρέουν, ο πολίτης που επιμένει να είναι τίμιος σε έναν κόσμο εύκολης απάτης. Αυτοί είναι οι πραγματικά χρήσιμοι.
Οι κοινωνίες, ωστόσο, σπάνια τους τιμούν. Δεν έχουν φανταχτερούς τίτλους, δεν προκαλούν θόρυβο. Οι κόλακες, με τις κραυγές τους, γεμίζουν τον αέρα και κρύβουν τη σιωπηλή εργασία των ουσιαστικών ανθρώπων. Είναι πιο εύκολο να χειροκροτείς από το να δουλεύεις. Πιο εύκολο να συμφωνείς από το να σκέφτεσαι. Πιο εύκολο να προσαρμόζεσαι παρά να πράττεις. Όμως τίποτα μεγάλο δεν γεννήθηκε ποτέ από τη συμφωνία των πολλών, αλλά από τη μοναχική επιμονή των λίγων που πίστεψαν στο σωστό.
Η κολακεία είναι η πιο ύπουλη μορφή προδοσίας. Εμφανίζεται με το χαμόγελο, μιλά τη γλώσσα της υποστήριξης, αλλά στο βάθος υπονομεύει κάθε ειλικρινή προσπάθεια. Γιατί ο κόλακας δεν ενδιαφέρεται για το καλό του άλλου, αλλά να μείνει κοντά στην εξουσία του. Να ζήσει από τη λάμψη του, να ωφεληθεί από τη σκιά του. Γι’ αυτό και οι χειροκροτητές είναι παντού όπου υπάρχει δύναμη πολιτική, οικονομική ή ακόμη και κοινωνική.
Αντίθετα, ο χρήσιμος άνθρωπος δεν χρειάζεται να φαίνεται. Το έργο του μιλά από μόνο του. Δεν χρειάζεται κοινό, δεν ζητά επαίνους. Του αρκεί να γνωρίζει ότι έκανε το χρέος του, ότι κάτι βελτιώθηκε εξαιτίας του. Ο χρήσιμος άνθρωπος είναι αυτός που αφήνει πίσω του ίχνη δημιουργίας, όχι ήχους επιδοκιμασίας. Είναι αυτός που, όταν φύγει, δεν θα τον θυμούνται για τα λόγια του αλλά για τα αποτελέσματά του.
Ίσως ήρθε η ώρα να αλλάξουμε το κριτήριό μας για το τι αξίζει. Να σταματήσουμε να χειροκροτούμε ό,τι φαίνεται και να αρχίσουμε να εκτιμούμε ό,τι λειτουργεί. Να ζητάμε λιγότερα λόγια και περισσότερη ουσία. Το μέλλον δεν θα το χτίσουν οι πρόθυμοι να πουν ναι, αλλά οι θαρραλέοι που θα τολμήσουν να πράξουν.
Η πρόοδος δεν χρειάζεται φωνές, χρειάζεται πράξεις. Δεν χρειάζεται θαυμαστές, χρειάζεται εργάτες. Και, τελικά, ο κόσμος δεν αλλάζει από αυτούς που χειροκροτούν, αλλά από εκείνους που σκύβουν το κεφάλι, πιάνουν τα εργαλεία και αρχίζουν να χτίζουν.
Γιάννης Βαθυάς