Η πολιτική, η οικονομία, η κοινωνία, οι τέχνες, ο αθλητισμός, η ζωή στο σύνολό της διαμορφώνονται από φιλοσοφικά ιδεολογήματα που μας ακολουθούν είτε λόγω του περιβάλλοντος στο οποίο διαμορφωθήκαμε, είτε λόγω των συνθηκών, είτε, κυρίως, λόγω ιδιοσυγκρασίας. Τα ιδεολογήματα αυτά μας ακολουθούν και τα ακολουθούμε, λόγω της ανάγκης μαζί με τον πραγματικό κόσμο να ζούμε σε ένα παράλληλο, βολικό σύμπαν. Μέχρι να έρθει η πραγματικότητα.
Ο μαξιμαλισμός και ο μινιμαλισμός είναι σαν δύο αιώνιοι μονομάχοι που δεν ξέρουν γιατί πολεμούν, αλλά συνεχίζουν από πείσμα και έπαρση. Ο ένας σε βομβαρδίζει με όγκους, χρώματα και θορύβους, ο άλλος σε στραγγαλίζει με κενά, λευκά και σιωπές. Και οι δύο όμως διψούν για προσοχή. Είναι δύο ρεύματα που υπόσχονται νόημα μέσα από το σχήμα το πολύ ή το τίποτα.
Ο μαξιμαλισμός είναι σαν μια γιορτή που ξεκίνησε με καλή διάθεση και κατέληξε σε κομφούζιο. Μπαίνεις στο σπίτι ενός μαξιμαλιστή και νομίζεις πως κάποιος έριξε στον αέρα ένα κουτί γεμάτο αντικείμενα, χρώματα, υφές και αναμνήσεις και είπε όπου πέσουν. Εκεί μέσα, τίποτα δεν σέβεται τίποτα. Τα έπιπλα συγκρούονται, τα μοτίβα φωνάζουν, οι επιφάνειες θρηνούν για την αγνόησή τους. Είναι ένας κόσμος που πιστεύει ότι το κενό είναι μια μορφή εχθρού, ότι η ησυχία είναι απειλή, ότι ο χώρος πρέπει πάση θυσία να γεμίζει, ίσως επειδή κάτι μέσα του αδυνατεί να γεμίσει αλλιώς.
Και βέβαια, για λίγο εντυπωσιάζεσαι. Το μάτι σου δεν ξέρει πού να πρωτοσταθεί, η αισθητική σου σαστίζει, υπάρχει μια σαγήνη στο χάος της υπερπλήρωσης. Αλλά όσο περνά η ώρα, αρχίζεις να αισθάνεσαι μια παράξενη κόπωση. Το βλέμμα κουράζεται κι εσύ προσπαθείς να βρεις μια γωνία που δεν ουρλιάζει. Δεν υπάρχει. Η υπερβολή, όσο κι αν υπόσχεται χαρά, τελικά καταλήγει να σε πνίγει μέσα στην ίδια τη διάθεσή της για εντυπωσιασμό.
Στον αντίποδα, ο μινιμαλισμός έχει ντυθεί με την αρετή της λιτότητας και βαδίζει σαν κάποιος που κήρυξε πόλεμο σε οτιδήποτε δεν είναι απολύτως απαραίτητο. Ο χώρος του μοιάζει με κάδρο που σέβεται τόσο πολύ το λευκό, ώστε φοβάται κάθε λέξη, κάθε αντικείμενο, κάθε ίχνος ζωντάνιας. Τα πάντα είναι προσεκτικά τοποθετημένα, σχεδόν με χειρουργική ακρίβεια, σε σημείο που δεν ξέρεις αν επιτρέπεται να καθίσεις, να αναπνεύσεις ή να κοιτάξεις πιο έντονα κάτι.
Η ψευδαίσθηση της απελευθέρωσης γίνεται κανόνας. Το έχω λίγα μετατρέπεται σε πρέπει να έχω λίγα, και η λιτότητα καταντά φυλακή. Νιώθεις πως οποιαδήποτε προσωπική πινελιά είναι ύβρις. Ότι αν αφήσεις ένα βιβλίο πάνω στο τραπέζι, το δωμάτιο θα σε κρίνει. Η ζωή συρρικνώνεται για να χωρέσει στο κάδρο της αισθητικής και, τις περισσότερες φορές, αυτό το κάδρο είναι ασφυκτικότερο από οποιοδήποτε γεμάτο ράφι.
Και κάπου εκεί εμφανίζεται ο ρεαλισμός. Όχι με θόρυβο. Όχι με άδειες διακηρύξεις, ούτε με υπερβολικές χειρονομίες. Εμφανίζεται σαν την απλή, αδάμαστη αλήθεια του τι χρειάζεται, του τι λειτουργεί, του τι σε εξυπηρετεί χωρίς να σου κάνει επίδειξη. Δεν υπόσχεται λυτρώσεις, δεν παριστάνει τον αισθητικό οδηγό, δεν αδημονεί να σε φέρει στον σωστό δρόμο. Ο ρεαλισμός δεν σε κρίνει. Σε εξυπηρετεί.
Είναι η πιο ήρεμη από τις επιλογές, αλλά και η πιο δύσκολη. Γιατί απαιτεί να ξέρεις τι πραγματικά χρειάζεσαι, όχι τι θα εντυπωσιάσει, όχι τι θα δείξει ωραίο στο προφίλ σου, όχι τι θα σε κάνει να νιώσεις σωστός ή σύγχρονος. Απαιτεί να κοιτάξεις τη ζωή σου όπως ακριβώς είναι. Πολύπλοκη, γεμάτη ανάγκες, υφές και σιωπές. Να παραδεχτείς ότι δεν υπάρχει τέλειο μέτρο, παρά μόνο αυτό που λειτουργεί για σένα.
Κι αυτό, φυσικά, ενοχλεί τόσο τον μαξιμαλιστή όσο και τον μινιμαλιστή. Ο πρώτος τον θεωρεί άχρωμο, ο δεύτερος υπερβολικό. Κανείς τους δεν θέλει να παραδεχτεί ότι η αισθητική τους, μεγαλόφωνη ή άφωνη, δεν είναι πανάκεια. Και όμως, όταν τελειώσει ο ενθουσιασμός της υπερβολής και η αυτάρκεια του κενού, όταν καθίσεις μόνος σου σε έναν χώρο που ή σε πνίγει ή σε παγώνει, γυρνάς πάντα στον ρεαλισμό. Στην αλήθεια ότι η ζωή χρειάζεται χώρο για να απλωθεί, αλλά και αντικείμενα για να πατηθεί. Χρειάζεται χρώμα, αλλά και ανάσα. Πράξη, όχι στάση.
Ο ρεαλισμός δεν είναι ούτε μόδα ούτε ιδεολογία. Είναι αυτό που μένει όταν τελειώνουν όλα τα υπόλοιπα. Ο κόσμος μπορεί να κάνει κύκλους γύρω από το πολύ και το τίποτα, αλλά ο ρεαλισμός βρίσκεται πάντα στο κέντρο, ακλόνητος. Όχι επειδή κέρδισε. Αλλά επειδή ποτέ δεν έπαιξε.
Γιάννης Βαθυάς