Στο πέρασμα των αιώνων, η διάδραση του ανθρώπου στο πανανθρώπινο γίγνεσθαι υπήρξε η κρυφή αλλά σταθερή κινητήρια δύναμη κάθε προόδου, κάθε ανατροπής και κάθε δημιουργίας. Ο άνθρωπος, άλλοτε ως μονάδα και άλλοτε ως μέλος μιας συλλογικότητας, βρίσκεται σε μια συνεχή συνομιλία με τον χρόνο, την κοινωνία και τον ίδιο του τον εαυτό. Αυτή η διάδραση δεν είναι ποτέ στατική. Είναι ένας διάλογος που εξελίσσεται, γεμάτος αντιφάσεις και συγκρούσεις, αλλά και αμοιβαίες νοηματοδοτήσεις.
Το πανανθρώπινο γίγνεσθαι δεν αποτελεί μια αφηρημένη έννοια αλλά τη συνολική ροή της ανθρώπινης ύπαρξης. Τα όνειρα και οι αγωνίες, οι πράξεις και τα λάθη, οι πολιτισμοί που άνθισαν και οι κοινωνίες που κατέρρευσαν, η επιστήμη που προχώρησε και η ηθική που δοκιμάστηκε, όλα αυτά συνθέτουν την κοινή πορεία των ανθρώπων. Κάθε άνθρωπος, είτε το αντιλαμβάνεται είτε όχι, αφήνει το δικό του αποτύπωμα. Ακόμη και η πιο μικρή πράξη, μια ιδέα που θα ειπωθεί σε έναν διάλογο ή μια απόφαση που θα ληφθεί σε μια κρίσιμη στιγμή, μπορεί να έχει αντίκτυπο πολύ μεγαλύτερο από αυτόν που φανταζόμαστε.
Σήμερα, η διάδραση αυτή γίνεται πιο περίπλοκη από ποτέ. Ζούμε σε έναν κόσμο όπου τα σύνορα μεταξύ ατόμου και συλλογικότητας μεταβάλλονται διαρκώς. Η τεχνολογία, οι μετακινήσεις, η επικοινωνία σε πραγματικό χρόνο έχουν δημιουργήσει ένα τοπίο στο οποίο ο καθένας επηρεάζει τον άλλον με τρόπους αδιανόητους για προηγούμενες γενιές. Η ανθρώπινη εμπειρία αποκτά μια νέα διασταλτικότητα. Ό,τι σκεφτόμαστε, ό,τι παράγουμε, ό,τι μοιραζόμαστε μπορεί να φτάσει σε ανθρώπους που δεν θα γνωρίσουμε ποτέ. Κι όμως, μέσα σε αυτή την απεραντοσύνη, πολλοί εγκλωβίζονται σε μια εγωκεντρική οπτική, σαν να είναι το προσωπικό τους σύμπαν το μοναδικό που υπάρχει. Η εποχή της υπερεπικοινωνίας γεννά νέες μορφές απομόνωσης, όπου το εγώ κινδυνεύει να επισκιάσει το εμείς.
Γι’ αυτό, όσο πιο πυκνή γίνεται η αλληλεπίδραση, τόσο μεγαλώνει η ανάγκη για αυτογνωσία. Ο άνθρωπος καλείται να κατανοήσει όχι μόνο τον εαυτό του, αλλά και τον ρόλο του απέναντι στο όλον. Η διάδραση στο πανανθρώπινο γίγνεσθαι δεν αφορά μόνο τη συμβολή μας, αλλά και την ευθύνη μας. Πώς στεκόμαστε απέναντι στις κοινωνικές προκλήσεις; Ποια θέση παίρνουμε στην ανισότητα, στην περιβαλλοντική κρίση, στις εντάσεις που διαμορφώνουν το μέλλον; Κάθε σκέψη και πράξη αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης αλυσίδας συνεπειών. Η εγωκεντρική στάση, όσο καλοχτισμένη κι αν μοιάζει, δεν είναι παρά μια φούσκα που σκάει μπροστά στην πραγματικότητα της αλληλεξάρτησης.
Η διάδραση γεννά και κάτι εξίσου σπουδαίο. Την υποχρέωση να ακούμε. Να ακούμε τον άλλον, την ιστορία, τη γη που μας φιλοξενεί, αλλά και το μέλλον που ζητά τη δική μας συμμετοχή. Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο αυτός που μιλά, αποφασίζει, δημιουργεί. Είναι και αυτός που ακούει, κατανοεί, εξελίσσεται. Το πανανθρώπινο γίγνεσθαι δεν είναι μια σκηνή όπου πρωταγωνιστούμε μόνοι μας. Είναι ένας κοινός χώρος, όπου κάθε φωνή, από την πιο δυνατή μέχρι την πιο ψιθυριστή, συνυφαίνει το νόημα της ζωής.
Αν κοιτάξουμε την ιστορία, θα δούμε πως οι μεγάλες αλλαγές προέκυψαν όταν άτομο και συλλογικότητα βρήκαν μια εύθραυστη αλλά καθοριστική ισορροπία. Οι επαναστάσεις, τα κινήματα χειραφέτησης, οι επιστημονικές τομές δεν ήταν έργο ενός μοναχικού ανθρώπου αλλά προϊόν συντονισμένης σύμπραξης. Η ιδέα του ενός, όταν συναντά την προσπάθεια των πολλών, αποκτά δύναμη που καμιά εγωκεντρική φωνή δεν μπορεί να φτάσει.
Κι όμως, η σύγχρονη εποχή φέρνει την αίσθηση μιας παράξενης αποσύνδεσης. Παρά την πληθώρα μέσων, πολλοί νιώθουν ότι δεν ανήκουν σε κάτι μεγαλύτερο. Είναι τότε που χρειάζεται η υπενθύμιση πως ακόμη και η πιο μικρή πράξη, η καλοσύνη σε έναν άγνωστο, η αντίσταση στην αδικία, η επιμονή στη δημιουργία γίνεται μέρος ενός συλλογικού παλμού.
Η διάδραση του ανθρώπου στο πανανθρώπινο γίγνεσθαι είναι αμφίδρομη. Εμείς διαμορφώνουμε τον κόσμο και ο κόσμος διαμορφώνει εμάς. Δεν είμαστε απλοί παρατηρητές της εποχής μας αλλά συνδημιουργοί της. Κάθε γενιά παραλαμβάνει έναν κόσμο ημιτελή και τον παραδίδει επίσης ημιτελή στην επόμενη. Δεν είναι αδυναμία, είναι η παραδοχή της ανθρώπινης φύσης. Είμαστε όντα της πορείας, όχι του τελικού προορισμού.
Η ουσία βρίσκεται στη συνειδητή συμμετοχή. Στην επιλογή μιας στάσης που ξεπερνά τον εγωκεντρισμό και αναγνωρίζει ότι η προσωπική μας φωνή μπορεί να γίνει ο κρίκος που ενώνει παρελθόν και μέλλον. Το πανανθρώπινο γίγνεσθαι δεν είναι κάτι έξω από εμάς. Είμαστε εμείς, μια συνεχής, πολύμορφη, ζωντανή πραγματικότητα που ζητά όχι από το εγώ να επικρατήσει, αλλά από το εμείς να συνδημιουργήσει.
Γιάννης Βαθυάς